Hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới là một căn bệnh mạch máu dễ bị bỏ qua nhưng có nguy cơ cao. Biết các kiến thức liên quan đến bệnh và nắm bắt các biện pháp phòng ngừa có ý nghĩa lớn trong việc bảo vệ sức khỏe mạch máu.
Hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới là gì?
Hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới xảy ra khi máu trong tĩnh mạch sâu của chân bị đông tụ bất thường, tạo thành cục máu đông, dẫn đến tắc nghẽn tĩnh mạch và cản trở dòng tuần hoàn máu. Hiện nay, với sự thay đổi trong lối sống và sự già hóa dân số, tỷ lệ mắc bệnh có xu hướng gia tăng, đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
Trong cộng đồng nói chung, tỷ lệ mắc cục máu đông tĩnh mạch ở chi dưới hàng năm khoảng 1-2‰. Tỷ lệ này cao hơn ở những nhóm cụ thể, chẳng hạn như bệnh nhân ung thư từ 4%-20%, bệnh nhân sau phẫu thuật lớn có thể lên đến 40%-60%, người trên 60 tuổi khoảng 3-5/1000, phụ nữ mang thai có tỷ lệ cao hơn 4-5 lần so với phụ nữ không mang thai, người nằm lâu khoảng 20%-40%, và người đi du lịch dài khoảng 1/1000. Ngoài ra, những người béo phì, hút thuốc, dùng viên tránh thai, có tiền sử gia đình về cục máu đông cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Tác hại của hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới
Bệnh này được coi là “kẻ giết người tiềm ẩn”, phát triển âm thầm, triệu chứng không rõ ràng, nhưng có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng:
Sưng và đau chân
Cục máu đông cản trở dòng hồi lưu tĩnh mạch, làm cho máu bị lưu lại, gây sưng và đau chân, có thể kèm theo nhiệt độ da tăng, đổi màu.
Huyết khối phổi
Đây là một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất do cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới. Cục máu đông có thể thoát ra và chặn mạch phổi, dẫn đến khó thở, đau ngực, ho ra máu, thậm chí đột tử.
Suy tĩnh mạch mãn tính
Cục máu đông làm tổn thương van tĩnh mạch, gây cản trở hồi lưu tĩnh mạch, tăng áp lực tĩnh mạch kéo dài, dẫn đến tăng sắc tố da, chàm, loét và các vấn đề khác.
Nguyên nhân hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới
Sự hình thành bệnh liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau, chủ yếu bao gồm:
Tắc nghẽn máu
Cách ngồi cố định trong thời gian dài, chẳng hạn như ngồi hoặc nằm lâu, có thể làm giảm tốc độ hồi lưu máu tĩnh mạch ở chân, làm cho máu ứ đọng trong mạch, tạo điều kiện cho sự hình thành cục máu đông. Ví dụ như ở những bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối hoặc những người cần nằm lâu sau phẫu thuật, nhóm người này thường không hoạt động nhiều ở chân, dễ gây uốn tắc lưu lượng máu, do đó làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.
Tổn thương nội mạc mạch máu
Phẫu thuật, chấn thương, truyền dịch tĩnh mạch kéo dài có thể làm tổn thương nội mạc mạch máu, kích hoạt cơ chế đông máu, tạo điều kiện cho cục máu đông hình thành.
Tình trạng đông máu cao
Ung thư ác tính, thai kỳ, sử dụng viên tránh thai, bệnh lý hệ thống máu có thể làm cho máu đặc hơn, dễ đông hơn.
Biện pháp phòng ngừa hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới
Phòng ngừa bệnh này nên bắt đầu từ việc loại bỏ hoặc giảm thiểu các yếu tố hình thành, dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:
Cải thiện lối sống
Tăng cường hoạt động: Tránh ngồi lâu hoặc nằm lâu, cứ mỗi giờ hãy đứng dậy hoạt động từ 5-10 phút, thực hiện các hoạt động đơn giản như nhón chân, duỗi chân để thúc đẩy tuần hoàn máu. Khuyến khích các bài tập thể dục aerobic như đi bộ, bơi lội, đạp xe để tăng cường hồi lưu máu tĩnh mạch. Đặc biệt khuyên dùng các bài tập bơm chân, phù hợp với hầu hết mọi người, đặc biệt là nhóm có nguy cơ cao hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới. Cách thực hiện như sau: Nằm thẳng hoặc ngồi, duỗi thẳng đầu gối, nhón chân lên giữ 3-5 giây, sau đó kéo gót chân xuống dưới giữ 3-5 giây, tiếp theo xoay mũi chân theo chiều kim đồng hồ và ngược chiều kim đồng hồ mỗi bên 1 vòng, thực hiện nhẹ nhàng và chậm rãi. Lặp lại các động tác trên 10-15 lần cho một hiệp, mỗi ngày thực hiện 3-5 hiệp, giữa các hiệp nghỉ 1-2 phút.
Uống nhiều nước: Uống từ 1.5-2L nước mỗi ngày có thể làm loãng máu, giảm độ nhớt của máu.
Chế độ ăn uống lành mạnh: Giữ gìn thói quen ăn uống lành mạnh, ăn nhiều thực phẩm giàu vitamin C và E như rau củ tươi, trái cây, hạt. Hạn chế thực phẩm nhiều chất béo và đường.
Ngừng thuốc lá và hạn chế rượu: Hút thuốc làm tổn thương nội mạc mạch máu, làm tăng độ nhớt của máu, thúc đẩy hình thành cục máu đông. Uống rượu quá mức cũng không tốt cho sức khỏe mạch máu.
Kiểm soát cân nặng: Cân nặng thừa (BMI≥25) có thể gây viêm mãn tính, làm tổn thương nội mạc mạch máu, thúc đẩy hình thành cục máu đông. Giữ cân nặng khỏe mạnh có thể giảm thiểu rủi ro hình thành cục máu đông đến 40%.
Lựa chọn tất y tế hợp lý
Đối với bệnh nhân sau phẫu thuật, người nằm lâu, phụ nữ mang thai và các nhóm có nguy cơ cao khác, tất y tế là trợ thủ đắc lực để phòng ngừa hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới. Nó có thể áp dụng áp lực vừa phải lên tĩnh mạch chân, giúp thuận lợi cho việc hồi lưu máu, ngăn ngừa tình trạng ứ đọng máu.
Khi chọn, cần có sự chỉ dẫn của bác sĩ, lựa chọn sản phẩm có cấp độ áp lực và kích thước phù hợp với tình trạng cá nhân. Nói chung, gradient áp lực nên tuân theo quy luật sinh lý “áp lực ở mắt cá chân > áp lực ở bắp chân > áp lực ở đùi”, để phòng ngừa cục máu đông có thể chọn loại 15-25mmHg (áp lực cấp 1), nếu dùng để điều trị suy giãn tĩnh mạch thì cần sản phẩm 20-30mmHg (áp lực cấp 2). Về kích thước, cần đo chính xác vòng bít ở mắt cá chân nhỏ nhất, bắp chân lớn nhất và gốc đùi, người béo phì hoặc phù thủng nên chọn kích thước lớn hơn một cấp. Về chất liệu, nên chọn loại mặt vải thoáng khí và kháng khuẩn chứa spandex. Tất y tế đến đầu gối phù hợp cho việc phòng ngừa hàng ngày, trong khi tất lên đùi thì phù hợp hơn với những người sau phẫu thuật hoặc nằm lâu. Về thời gian đeo, khuyến nghị đeo từ 8-12 giờ trong ngày. Ngoài ra, cần chọn thương hiệu đã được chứng nhận thiết bị y tế để đảm bảo chất lượng và an toàn. Đối với bệnh nhân tiểu đường, cũng cần đặc biệt chú ý chọn loại thiết kế không xương khâu để tránh bị tổn thương da do cọ xát.
Phòng ngừa bằng thuốc
Các bệnh nhân có nguy cơ cao nên sử dụng thuốc chống đông dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, cần chú ý tránh tác dụng phụ.
Triệu chứng của hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới?
Các triệu chứng thường gặp bao gồm sưng đột ngột ở chân bị ảnh hưởng, đau, đau khi ấn dọc theo tĩnh mạch, nhiệt độ da tăng, da đỏ hoặc tím, nghiêm trọng hơn có thể kèm theo giãn tĩnh mạch nông, sốt, thậm chí xảy ra các triệu chứng như tim đập nhanh, khó thở do huyết khối phổi. Khi xuất hiện những triệu chứng này cần nhanh chóng tìm đến sự chăm sóc y tế.
Kết luận
Hình thành cục máu đông tĩnh mạch sâu ở chi dưới là một bệnh mạch máu phổ biến và nguy hiểm, việc phòng ngừa và phát hiện sớm cực kỳ quan trọng. Hy vọng mọi người sẽ chú ý đến việc phòng ngừa, thay đổi thói quen sống không lành mạnh và hình thành các thói quen khỏe mạnh. Nếu có triệu chứng liên quan, hãy đi khám kịp thời, làm tốt việc phát hiện sớm, chẩn đoán sớm và điều trị sớm để bảo vệ sức khỏe mạch máu.
Tác giả:
Tần Dung, Bệnh viện Ung bướu Trung Quốc, Viện Hàn lâm Y học Trung Quốc, Bác sĩ chính khoa tổng hợp
Lưu Tĩnh Nhất, Bệnh viện Ung bướu Trung Quốc, Văn phòng Chẩn đoán và Điều trị Sớm Ung thư, Nghiên cứu sinh thạc sĩ
Kiểm duyệt: Dương Mẫn, Bệnh viện Ung bướu Trung Quốc, Khoa Tổng hợp, Bác sĩ phụ trách
Chú ý: Hình ảnh bìa là hình ảnh từ thư viện bản quyền, việc sao chép có thể dẫn đến tranh chấp bản quyền.