Nhắc đến ung thư, có lẽ mọi người quen thuộc nhất với các bệnh như “ung thư phổi”, “ung thư dạ dày”, “ung thư vú”… Nhưng bạn có biết không? Có một loại ung thư hiếm gặp nhưng rất “khó chịu”, có thể xuất hiện ở các chi, thân mình, hoặc ổ bụng của chúng ta, đó chính là u sarcoma mô mềm.
Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau bàn về “đối thủ” hiếm gặp nhưng quan trọng này, cũng như “khắc tinh” mạnh mẽ của nó – xạ trị.
U sarcoma mô mềm là gì? Nó xuất hiện ở đâu?
U sarcoma mô mềm là một loại ung thư ác tính có nguồn gốc từ mô trung mô. Mô trung mô là “khung” của cơ thể chúng ta: cơ, mỡ, mạch máu, hệ bạch huyết, thần kinh, xương, sụn… Tất cả những mô này có thể “biến dạng” thành sarcoma.
Dựa theo “nơi xuất phát”, u sarcoma mô mềm có nhiều “anh em”: sarcoma mỡ, sarcoma sợi, sarcoma cơ trơn, sarcoma mạch máu, sarcoma màng hoạt dịch, sarcoma dây thần kinh ác tính, sarcoma cơ vân, sarcoma tế bào biểu mô, sarcoma đa hình, sarcoma Ewing, v.v.
Các loại sarcoma này có thể xuất hiện ở khắp cơ thể, nhưng phổ biến nhất vẫn là ở chi và thân mình, chiếm gần một nửa. Trong khi đó, sarcoma ở vùng sau phúc mạc và khung chậu chiếm khoảng 15-20% tổng số sarcoma mô mềm.
Cắt bỏ có giúp ích gì không?
Nhiều người nghĩ rằng: ung thư thì chỉ cần cắt bỏ là xong. Thực tế không đơn giản như vậy.
U sarcoma mô mềm thường “giả vờ ngoan ngoãn” – bề ngoài có thể có “bao bọc”, nhưng thực chất là một lớp ngụy trang, đã âm thầm “lan rộng” dọc theo cơ và màng cơ.
Do đó, đối với hầu hết u sarcoma mô mềm, chỉ phẫu thuật là không đủ. Sự kết hợp với xạ trị giúp điều trị triệt để sarcoma chi bằng phương pháp “cắt mở rộng + xạ trị”, nhằm loại bỏ những “con cá trượt” không thể nhìn thấy.
Xạ trị hoạt động như thế nào?
Những gì chúng ta thấy chỉ là “phần nổi của tảng băng”. Xung quanh khối u có thể có “tổn thương vô triệu chứng” – những tế bào ung thư chỉ có thể được phát hiện dưới kính hiển vi và không thể nhìn thấy bằng mắt thường, MRI, CT hoặc PET/CT.
Khi phẫu thuật, bác sĩ thường chỉ có thể cắt bỏ phần “nhìn thấy được”. Sự tham gia của xạ trị giống như một “robot rà mìn”, có thể tiến hành “quét sạch lần thứ hai” ở những khu vực ẩn mình mà phẫu thuật không thể chạm tới, từ đó làm giảm đáng kể tỉ lệ tái phát của u.
Các nghiên cứu cho thấy, cắt bỏ mở rộng kết hợp với xạ trị có hiệu quả tương đương với phẫu thuật cắt cụt chi, nhưng vẫn bảo tồn được chi, nâng cao chất lượng sống của bệnh nhân rất nhiều.
Xạ trị nên được tiến hành trước hay sau phẫu thuật?
Đối với bệnh nhân có thể thực hiện phẫu thuật cắt mở rộng ngay từ lần khám đầu tiên, thời điểm xạ trị u sarcoma mô mềm chủ yếu có hai phương án: xạ trị trước phẫu thuật vs. xạ trị sau phẫu thuật.
Vậy chúng có điểm gì khác biệt?
Nói cách khác, xạ trị trước phẫu thuật mặc dù “vết mổ phục hồi chậm hơn một chút”, nhưng vấn đề sau đó ít hơn, chức năng chi và chất lượng sống dài hạn tốt hơn, vì vậy đây là lựa chọn thường được khuyên dùng trong các hướng dẫn quốc tế.
Xạ trị có phải là một quy trình “nhất định” không?
Tất nhiên là không!
Kế hoạch xạ trị giống như “đo đạc theo kích thước”, cần được thiết kế cá nhân hóa dựa trên vị trí, kích thước và loại hình của khối u. Các bác sĩ không chỉ phải xác định khối u ở đâu, mà còn phải đánh giá phạm vi tổn thương vô triệu chứng tiềm ẩn, đồng thời xem xét việc bảo vệ các mô lành xung quanh, điều này cần rất nhiều kinh nghiệm và hiểu biết về đặc điểm sinh học của loại sarcoma này.
Để điều trị chính xác hơn, chúng tôi thường sẽ:
• Sử dụng tư thế cố định để đảm bảo khối u được lộ rõ;
• Sử dụng sự kết hợp giữa CT và MRI để định vị, giống như “bản đồ + định vị” bảo vệ kép;
• Vẽ chính xác khu vực mục tiêu, xác định “đích đến” của mỗi chùm tia.
Vì vậy, xạ trị không chỉ đơn giản là “chiếu một lần”, mà là sự kết hợp cao độ giữa kỹ thuật và kinh nghiệm.
Tác dụng phụ của xạ trị có lớn không? Có đau không?
Nhiều bệnh nhân suốt ngày lo lắng về xạ trị: Có đau không? Có rụng tóc không? Cơ thể sẽ xuống sức sao?
Xạ trị đối với u sarcoma mô mềm chủ yếu không có cảm giác khó chịu rõ rệt.
Các tác dụng phụ thường gặp bao gồm:
• Da ở khu vực chiếu bị khô, ngứa, bị mất màu (giống như bị cháy nắng);
Ø Các phản ứng này sẽ dần cải thiện trong vài tuần sau xạ trị.
• Một số ít có thể gặp phải tình trạng lành vết thương chậm (đặc biệt cần lưu ý khi xạ trị trước phẫu thuật);
Mẹo:
• Mặc đồ rộng, giảm ma sát;
• Không cào gãi khu vực da bị chiếu;
• Thực hiện theo chỉ định của bác sĩ để sử dụng thuốc bôi giảm khó chịu.
Sau điều trị cần chú ý điều gì?
Khả năng “tiềm ẩn” của sarcoma rất mạnh, ngay cả khi điều trị thành công, bệnh nhân vẫn cần “kiểm tra định kỳ”.
Thời gian tái kiểm tra được khuyến nghị như sau:
• 2 năm đầu: mỗi 3 tháng một lần;
• 2-5 năm: mỗi 6 tháng một lần;
• Sau 5 năm: mỗi năm một lần.
Nội dung kiểm tra bao gồm:
• Kiểm tra lại vùng bị ảnh hưởng: MRI tại vị trí nguyên phát;
• Kiểm tra loại trừ di căn xa: CT ngực để loại trừ di căn phổi;
• Đối với những vị trí đặc biệt như ổ bụng có thể cần làm thêm CT bụng hoặc siêu âm.
Một lời nhắc nhở thực tế và tích cực:
U sarcoma mô mềm thực sự là một đối thủ “khó chinh phục”, nhưng không có nghĩa là không thể giải quyết.
ü Nếu phát hiện sớm và điều trị kịp thời, đặc biệt là khi được điều trị tại các trung tâm có kinh nghiệm với phương pháp phẫu thuật và xạ trị chuẩn hóa, tỷ lệ kiểm soát địa phương có thể đạt trên 90%, thậm chí trên 95%!
ü So với nhiều loại ung thư phổ biến, triển vọng điều trị sarcoma ở giai đoạn khu trú không hề tệ.
ü Điều trị sarcoma chú trọng vào “lần chiến đấu đầu tiên, chắc chắn thắng lợi” – chất lượng điều trị ngay từ lần khám đầu tiên sẽ quyết định lớn đến hiệu quả trong tương lai.
Ghi chú cuối cùng
Nếu phẫu thuật là cách “đối diện loại bỏ” khối u, thì xạ trị giống như một “xạ thủ ẩn” ở phía sau, chính xác và yên tĩnh, nhưng lại vô cùng quan trọng.
Hy vọng bài viết này sẽ giúp mọi người hiểu rõ hơn về loại bệnh “không phổ biến nhưng quan trọng” này, và nhắc nhở mọi người: bất kể loại khối u nào, phát hiện sớm và điều trị hợp lý chính là chìa khóa để chống lại bệnh tật.
Tác giả: Yang Shijie, Bác sĩ nội trú Khoa xạ trị, Bệnh viện Ung bướu Trung Quốc thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc.
Lu Ningning, Phó trưởng khoa xạ trị, Bệnh viện Ung bướu Trung Quốc thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc.
Biên tập: Li Yexiong, Trưởng khoa xạ trị, Bệnh viện Ung bướu Trung Quốc thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc.