“Một con ngựa đỏ bụi mù, hoàng hậu cười, không ai biết được đó là nhãn.” Với drama cổ trang “Nhãn Trà Chào Chỉ” phát sóng nóng trên CCTV, cả nước đã dấy lên phong trào “thưởng thức nhãn sâu sắc”. Trên các nền tảng mạng xã hội, nhiều người dùng đăng tải hình ảnh “gặm nhãn vua trong khi theo dõi ‘Nhãn Trà Chào Chỉ'”, hài hước gọi đây là “trái cây hạnh phúc giống hoàng hậu”.
Tuy nhiên, đằng sau sự ngọt ngào lại ẩn chứa nguy cơ. Gần đây, một phụ nữ ở Quảng Đông đã nhập viện khẩn cấp sau khi ăn 10 kg nhãn trong một ngày, xuất hiện triệu chứng chóng mặt và chảy máu mũi kéo dài, được chẩn đoán mắc “bệnh nhãn”. Không phải là trường hợp đơn lẻ, số liệu mùa hè năm 2024 cho thấy, số ca bệnh viêm họng và táo bón do ăn nhãn quá ngưỡng tăng 30% so với cùng kỳ năm trước.
Giáo sư dinh dưỡng Vương Kháng từ Bệnh viện Hiệp Hòa Bắc Kinh cho biết: “Người lớn nên tiêu thụ tối đa từ 10-15 quả mỗi ngày, còn bệnh nhân tiểu đường nên giảm xuống còn dưới 5 quả”.
Bệnh “nhãn” là gì?
Trải nghiệm của cô Vương ở Quảng Đông không phải là cá biệt. Sau khi ăn 10 kg nhãn trong một ngày, cô đã bị chóng mặt và chảy máu mũi liên tục, và sau đó được chẩn đoán mắc “bệnh nhãn”. Chủ đề này ngay lập tức trở thành tâm điểm trên mạng xã hội, nhiều người ngạc nhiên: “Còn có bệnh này sao?”
“Bệnh nhãn” thực chất có tên gọi chuyên môn là “hội chứng viêm não cấp tính do hạ đường huyết”, thường gặp ở trẻ em từ 4 đến 11 tuổi. Giám đốc khoa nội tiết Bệnh viện Trung Đại thuộc Đại học Đông Nam Kim Huệ giải thích, bệnh này bản chất là hạ đường huyết cấp tính.
Người nhẹ chỉ có triệu chứng chóng mặt, mệt mỏi, tim đập nhanh, mặt tái nhợt; người nặng có thể có tay chân lạnh, huyết áp giảm, khó thở, ý thức mơ hồ, thậm chí có thể ngất xỉu hoặc sốc. Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh tỉnh Quảng Đông đã chỉ ra rằng: cần phải đáp ứng ba điều kiện “nhịn ăn + ăn nhiều + ăn nhãn chưa chín” thì mới có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.
Tại sao trái cây nhiều đường lại gây hạ đường huyết?
Nhãn có hàm lượng đường lên đến 17%, nhưng lại có thể gây hạ đường huyết, hiện tượng mâu thuẫn này khiến nhiều người bối rối. Giám đốc Kim Huệ giải thích cơ chế kép: Đường fructose phong phú trong nhãn cần được chuyển hóa tại gan; nếu ăn nhãn quá nhiều khi đói bụng sẽ dẫn đến gan bị quá tải trong việc chuyển hóa.
Nhãn chứa hai tác chất đặc biệt: α-glycyrrhizin (MCPG) và glycine A. Những thành phần này có thể làm rối loạn quá trình sản xuất glucose và ức chế chuyển hóa axit béo, ngăn cản đường chuyển đổi dự trữ năng lượng thành glucose. Khi cơ thể đang trong trạng thái đói, mức đường huyết đã vốn thấp. Lúc này nếu ăn nhiều nhãn, một mặt kích thích sự tiết insulin quá mức, mặt khác, độc tố ngăn cản con đường gluconeogenesis, dẫn đến mức đường huyết giảm mạnh, gây ra nguy hiểm.
Trẻ em cần đặc biệt cảnh giác
Dữ liệu cho thấy, trẻ em là nhóm dễ mắc bệnh “nhãn” nhất. Giám đốc Kim Huệ cho biết: Cơ chế điều tiết hormone trong cơ thể trẻ em chưa phát triển hoàn thiện, khả năng ức chế insulin còn yếu, lượng fructosease cũng thấp. “Trẻ em không chỉ dễ mắc bệnh hơn mà còn tiến triển bệnh nhanh và triệu chứng xuất hiện sớm.” Ông nhấn mạnh. Vào năm 2019, khu vực Muzaffarpur ở Ấn Độ đã bùng phát “bệnh nhãn”, đa phần trẻ em mắc bệnh có tiền sử ăn nhãn chưa chín khi đang đói, một số đã tử vong.
Ngoài nguy cơ hạ đường huyết, trẻ còn có thể bị nghẹn do nuốt phải hạt nhãn; người già cũng có thể gặp biến cố tim mạch do hạ đường huyết.
Biện pháp phòng ngừa chính
Để an toàn thưởng thức vị ngon của nhãn, các chuyên gia đưa ra bốn điểm chú ý:
Tránh ăn khi đói: Nên ăn sau bữa ăn khoảng 30 phút, vừa giảm kích thích dạ dày vừa làm giảm biến động đường huyết.
Kiểm soát nghiêm ngặt lượng tiêu thụ: Người lớn không nên ăn quá 200-350 gram (khoảng 10-15 quả), trẻ em chỉ nên ăn dưới 5-6 quả. Nếu trong ngày đã ăn các loại trái cây khác thì cần giảm lượng nhãn ăn vào tương ứng. Bệnh nhân tiểu đường cần thận trọng hơn, không nên vượt quá 5 quả và giảm lượng tinh bột.
Chọn quả chín hoàn toàn: Nhãn chưa chín chứa hàm lượng độc tố như glycine A cao hơn nhiều so với quả chín, ăn nhãn chưa chín có rủi ro cao hơn. Cần lưu ý một số giống (như hoàng hậu cười) dù đã chín nhưng vỏ vẫn còn màu xanh, cần dựa vào đặc điểm giống để xác định độ chín.
Nhóm người đặc biệt cần thận trọng: Những người bị viêm amidan, viêm họng, viêm ruột kết loét, táo bón và có thể bị dị ứng nên kiểm soát lượng tiêu thụ. Y học cổ truyền coi nhãn là trái cây có tính nhiệt, ăn nhiều có thể gây viêm miệng, khô miệng lưỡi và các triệu chứng “sốt cao”.
Phương án cấp cứu khẩn cấp
Nếu xuất hiện triệu chứng “bệnh nhãn”, cần phân cấp xử lý:
Xử lý nhẹ: Chỉ có triệu chứng chóng mặt, mệt mỏi, lập tức nằm xuống và bổ sung nước đường, nước đường trắng hoặc bánh kẹo. Cần lưu ý, nước giải khát có chứa glucose, sữa không có tác dụng giảm bớt triệu chứng.
Cấp cứu nặng: Nếu có cơn co giật, suy lực hoặc sốc, không tự ý cho ăn, tránh gây nghẹn. Cần ngay lập tức đưa đi bệnh viện để điều trị chuyên nghiệp qua tiêm tĩnh mạch glucose.
“Đừng mê tín câu ‘ngày ăn nhãn ba trăm quả’, với người hiện đại, ‘ngày ăn nhãn ba trăm gram’ mới là lựa chọn khỏe mạnh.” Giám đốc Kim Huệ nhấn mạnh.
Chuyên gia dinh dưỡng của Bệnh viện Hiệp Hòa Bắc Kinh, Vương Kháng cảnh báo, số ca bệnh viêm họng và táo bón do ăn nhãn quá nhiều trong mùa vụ này đã tăng 30%. Các chuyên gia kiểm soát bệnh của Quảng Đông nhấn mạnh, nếu xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng như co giật, mất ý thức sau khi ăn nhãn, tuyệt đối không tự ý cho ăn mà phải ngay lập tức đưa đi bệnh viện.