Trong nhịp sống hiện đại nhanh chóng, thiếu ngủ đã trở thành tình trạng bình thường của nhiều người. Cùng với đó, thường là sự gia tăng cân nặng một cách âm thầm. Mối liên hệ giữa thiếu ngủ và tăng cân luôn là mối quan tâm của giới y học. Các nghiên cứu trước đây cho thấy, thiếu ngủ có thể ảnh hưởng đến mức độ của nhiều hormone như insulin, glucose và leptin, từ đó ảnh hưởng đến sự thèm ăn và chuyển hóa. Tuy nhiên, các nghiên cứu này vẫn chưa tiết lộ hoàn toàn cơ chế cụ thể mà thiếu ngủ dẫn đến tăng cân.
Gần đây, nhóm nghiên cứu từ Bệnh viện Tương Thanh, Đại học Trung Nam đã công bố một nghiên cứu trên tạp chí “Nghiên cứu tế bào”. Họ đã phát hiện một loại hormone mới trong vùng dưới đồi, được đặt tên là Raptin, mức độ của nó bị ảnh hưởng bởi giấc ngủ. Nếu chất lượng giấc ngủ tốt, mức độ Raptin sẽ cao; thông qua tương tác với các tế bào thần kinh, nó có thể làm giảm sự thèm ăn, hạn chế ăn uống và kiểm soát béo phì. Ngược lại, nếu giấc ngủ kém, mức độ Raptin bị ức chế, dẫn đến gia tăng cảm giác thèm ăn, tăng lượng thức ăn và tăng cân nhanh chóng.
Quy trình nghiên cứu và phát hiện
Nhóm nghiên cứu đã áp dụng nhiều công nghệ tiên tiến trong việc khám phá mối quan hệ giữa giấc ngủ và kiểm soát cân nặng. Qua phân tích proteome, họ đã phát hiện sự thay đổi đáng kể về số lượng hoặc nồng độ protein mã hóa bởi gen RCN2 trong vùng dưới đồi của chuột có giấc ngủ bị phân mảnh. Nghiên cứu thêm cho thấy, RCN2 chủ yếu được biểu hiện trong các tế bào thần kinh của nhân bên cạnh não thất dưới đồi, và mức độ biểu hiện của nó bị điều chỉnh bởi giấc ngủ. Dựa trên phát hiện này, các nhà nghiên cứu đã đặt tên RCN2 là Raptin và suy đoán nó có thể là một hormone mới trong vùng dưới đồi. Để xác minh giả thuyết này, nhóm đã dần dần khảo sát cơ chế hoạt động của Raptin thông qua các thí nghiệm đánh dấu huỳnh quang, truy tìm ngược dòng, cắt gen…
Nhóm nghiên cứu cũng đã thực hiện kiểm chứng trên con người. Họ đã tuyển chọn một nhóm tình nguyện viên, kiểm soát thời gian ngủ và quan sát sự thay đổi mức độ Raptin. Kết quả cho thấy, khi tình nguyện viên có giấc ngủ đầy đủ, mức biểu hiện Raptin cao, có khả năng ức chế thèm ăn và làm chậm tốc độ thức ăn từ dạ dày vào ruột non; trong khi đối với giấc ngủ thiếu, mức độ Raptin giảm, dẫn đến gia tăng cảm giác thèm ăn và tăng cân.
Qua việc phân tích dữ liệu của gần 300 đối tượng, nhóm cũng phát hiện rằng sự rối loạn mức độ Raptin có liên quan chặt chẽ đến tình trạng béo phì do thiếu ngủ gây ra. Đồng thời, thí nghiệm chứng minh rằng liệu pháp hạn chế giấc ngủ có thể cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ của đối tượng, giảm cân, giảm lượng năng lượng nạp vào và nâng cao mức độ Raptin trong huyết tương.
Cuối cùng, nhóm đã phân tích dữ liệu gen của 2000 bệnh nhân béo phì ở Trung Quốc và phát hiện một đột biến vô nghĩa liên quan đến hội chứng ăn đêm (một loại đột biến gene đặc biệt xảy ra ở gene RCN2). Những bệnh nhân mang đột biến này có mức Raptin thấp vào ban đêm và lượng thức ăn nạp vào tăng đáng kể. Những phát hiện này không chỉ làm sâu sắc thêm sự hiểu biết của chúng ta về mối quan hệ giữa giấc ngủ và béo phì, mà còn định hướng cho nghiên cứu phát triển các thuốc giảm cân mới như tác nhân kích thích thụ thể Raptin.
Triển vọng tương lai và lời khuyên về giấc ngủ
Nghiên cứu này mở ra một hướng đi mới trong điều trị béo phì. Trong tương lai, phát triển thuốc nhắm vào Raptin và thụ thể của nó có thể trở thành một phương pháp điều trị mới cho tình trạng béo phì. Đồng thời, nghiên cứu này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của giấc ngủ trong quản lý cân nặng.
Đối với công chúng, đảm bảo giấc ngủ chất lượng cao đầy đủ là chìa khóa để duy trì cân nặng khỏe mạnh. Dưới đây là một số lời khuyên thực tế về giấc ngủ:
1. Thiết lập thói quen ngủ đều đặn: Cố gắng nằm và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày để giúp cơ thể thiết lập đồng hồ sinh học ổn định.
2. Tạo môi trường ngủ tốt: Giữ cho phòng ngủ yên tĩnh, tối và có nhiệt độ vừa phải, sử dụng ga trải giường thoải mái.
3. Tránh kích thích trước khi ngủ: Tránh sử dụng thiết bị điện tử quá mức, uống cà phê hoặc tập thể dục mạnh trước khi ngủ, vì những hoạt động này có thể gây rối loạn giấc ngủ.
4. Quan tâm đến chất lượng giấc ngủ: Không chỉ chú ý đến thời gian ngủ mà còn phải chú ý đến chất lượng giấc ngủ, tránh thức dậy thường xuyên. Có thể sử dụng thiết bị theo dõi giấc ngủ để hiểu rõ tình trạng giấc ngủ của bản thân.
Tóm lại, nghiên cứu của nhóm Tương Thanh đã tiết lộ cơ chế mới giữa giấc ngủ và cân nặng, đồng thời cung cấp cho chúng ta những lời khuyên sức khỏe thực tế. Hãy bắt đầu từ hôm nay, coi trọng giấc ngủ, chăm sóc sức khỏe, để Raptin, hormone điều hòa thèm ăn tự nhiên này, phát huy tác dụng của nó, giúp chúng ta duy trì cân nặng khỏe mạnh và tận hưởng cuộc sống tuyệt vời.
Tài liệu tham khảo: Xie LQ, Hu B, Lu RB, et al. Raptin, một hormone vùng dưới đồi bị kích thích khi ngủ, ức chế thèm ăn và béo phì. Nghiên cứu tế bào. Xuất bản trực tuyến ngày 29 tháng 1 năm 2025. doi: 10.1038/s41422-025-01078-8