Ngày 19 tháng 5 là Ngày Bệnh Viêm Ruột Thế Giới, một căn bệnh thường gặp ở người trẻ tuổi, nhưng thường bị nhầm lẫn là “viêm dạ dày ruột thông thường”. Đằng sau căn bệnh này là cuộc đấu tranh lâu dài của hàng triệu bệnh nhân Trung Quốc với tình trạng viêm ruột mạn tính. Trong những năm gần đây, bệnh viêm ruột (IBD) đã có xu hướng gia tăng nhanh chóng tại Trung Quốc, với tỷ lệ mắc bệnh ở khu vực đại lục hiện là 1,96/100.000 đến 3,14/100.000. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu đúng về căn bệnh “dịch tễ ẩn giấu” này từ nguyên nhân, triệu chứng cho đến điều trị.
Hiểu nhầm 1: IBD chỉ là tiêu chảy? Đừng bị bề ngoài đánh lừa!
IBD bao gồm viêm loét đại tràng và bệnh Crohn, là một loại viêm mạn tính thường xảy ra ở người trưởng thành, chủ yếu ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Nguyên nhân chính là hệ thống miễn dịch trong ruột “mất kiểm soát”, dẫn đến tình trạng niêm mạc bị loét, xuất huyết thậm chí thủng.
Viêm loét đại tràng thường chỉ khu trú ở bề mặt niêm mạc, độ tuổi người bệnh thường từ 20 đến 49. Không có sự khác biệt rõ rệt giữa nam và nữ. Triệu chứng phổ biến bao gồm tiêu chảy kéo dài hoặc tái phát, phân lẫn nhầy và máu, kèm theo đau bụng, cảm giác liên tục muốn đi vệ sinh, ngoài ra có thể xuất hiện sốt, mệt mỏi và sụt cân.
Bệnh Crohn ở Trung Quốc có độ tuổi mắc bệnh cao nhất từ 18 đến 35, triệu chứng thường gặp bao gồm tiêu chảy, đau bụng, đi đại tiện có máu, cũng có thể gặp khó chịu vùng hậu môn, sốt, chán ăn, mệt mỏi và sụt cân. Viêm có thể lan toàn bộ lớp thành ruột, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như tắc ruột, rò rỉ. Không đơn giản chỉ là “tiêu chảy”. Dữ liệu cho thấy, khoảng 30% bệnh nhân mắc bệnh Crohn ở Trung Quốc có triệu chứng khởi phát là áp xe hoặc rò rỉ quanh hậu môn, dễ bị chẩn đoán nhầm là trĩ.
Hiểu nhầm 2: IBD là “bệnh do ăn uống”? Kiêng ăn có thể chữa khỏi?
Các nghiên cứu cho thấy, IBD liên quan đến tính nhạy cảm di truyền, mất cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột và rối loạn miễn dịch, chế độ ăn uống không phải là nguyên nhân trực tiếp. Tuy nhiên, chế độ ăn nhiều đường và chất béo có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm, bệnh nhân cần điều chỉnh chế độ ăn dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, không nên kiêng khem một cách mù quáng.
Chế độ ăn ít carbohydrate là kế hoạch dinh dưỡng được thiết kế cho các bệnh đường ruột như IBD. Bằng cách hạn chế hấp thụ oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides và polyols, giúp giảm sinh khí trong ruột, triệu chứng đầy bụng và đau bụng, từ đó cải thiện tình trạng cho một số bệnh nhân, nâng cao chất lượng cuộc sống, nhưng cần được cá nhân hóa.
Hiểu nhầm 3: Bệnh nhân IBD không thể lập gia đình sinh con?
IBD không lây nhiễm và cũng không được định nghĩa là bệnh di truyền, nhưng có một xu hướng di truyền nhất định. Nghiên cứu cho thấy, nguy cơ con cái của bệnh nhân mắc bệnh cao gấp 2 đến 8 lần so với người bình thường, nhưng bệnh nhân IBD hoàn toàn có thể kết hôn và sinh con. Giống như bệnh cao huyết áp và tiểu đường cũng có xu hướng di truyền, nhưng điều đó không có nghĩa là con cái nhất định sẽ bị bệnh. Bằng cách duy trì lối sống lành mạnh và can thiệp sớm, nguy cơ mắc bệnh có thể được giảm thiểu hiệu quả. Quá trình mang thai của bệnh nhân IBD có thể gặp nhiều thách thức hơn, nhưng qua đánh giá trước khi mang thai, quản lý thuốc trong thai kỳ (không tự ý ngừng thuốc mà cần có sự hướng dẫn của bác sĩ), phần lớn bệnh nhân vẫn có thể sinh ra em bé khỏe mạnh. Ở Trung Quốc đã có hàng ngàn bệnh nhân IBD thành công mang thai với kết quả tốt cho cả mẹ và con.
Hiểu nhầm 4: Triệu chứng của IBD giảm thì có thể ngừng thuốc?
Sai. IBD cần điều trị duy trì lâu dài, việc tự ý ngừng thuốc có thể dẫn đến tái phát bệnh. Chẳng hạn, việc sử dụng thuốc sinh học có thể nhanh chóng kiểm soát tình trạng viêm, nhưng nếu ngừng đột ngột có thể gây ra “viêm tái phát”, nghĩa là dẫn đến phản ứng viêm trong ruột tăng lên nhanh chóng trong thời gian ngắn, triệu chứng thậm chí có thể nghiêm trọng hơn trước khi điều trị. Các nghiên cứu cho thấy, việc sử dụng thuốc theo quy định có thể nâng cao tỉ lệ không tái phát của bệnh nhân viêm loét đại tràng lên hơn 60% trong 5 năm.
Hiểu nhầm 5: IBD chắc chắn sẽ biến chứng thành ung thư?
Không phải vậy. Viêm kéo dài không được kiểm soát thực sự có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư ruột, có thể lên đến hàng chục lần so với dân số bình thường, nhưng điều trị quy chuẩn và theo dõi định kỳ là chìa khóa để phòng ngừa ung thư. Được khuyên nên thực hiện nội soi theo dõi mỗi 1 đến 2 năm, phát hiện sớm sự phát triển ung thư có thể thông qua cắt bỏ nội soi. Bệnh nhân không cần quá hoảng sợ, nhưng cần giữ cảnh giác và cùng bác sĩ đề ra kế hoạch quản lý lâu dài. Hãy nhớ: Quản lý khoa học, IBD có thể phòng ngừa và kiểm soát!
Hiểu nhầm 6: Phẫu thuật có thể chữa khỏi IBD?
Không. Phẫu thuật chỉ được áp dụng trong trường hợp có biến chứng (như thủng ruột, ung thư) hoặc bệnh nhân không đáp ứng với thuốc, nhưng không thể chữa khỏi bệnh. Ví dụ như bệnh Crohn trong IBD, tỷ lệ tái phát sau phẫu thuật cao, cần theo dõi suốt đời. Dữ liệu cho thấy, khoảng 40% bệnh nhân IBD ở Trung Quốc cần ít nhất một lần phẫu thuật, nhưng sau phẫu thuật vẫn cần duy trì thuốc.
Hiểu nhầm 7: Bệnh nhân IBD không thể tập thể dục?
Có thể. Tập thể dục vừa phải có thể cải thiện huy động ruột và giảm lo âu. Nên chọn các bài tập cường độ thấp như đi bộ, yoga, tránh các bài tập cường độ cao gây áp lực lên bụng. Các nghiên cứu cho thấy, tập luyện khoa học giúp giảm cảm giác mệt mỏi và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân IBD.
Hiểu nhầm 8: IBD chỉ có thể kiểm soát bằng thuốc Tây?
Hiện tại, thuốc Tây là biện pháp điều trị chính cho IBD. Ngoài ra, việc hỗ trợ điều trị từ thuốc Đông y, châm cứu, dinh dưỡng nội/ngoại và can thiệp tâm lý cũng rất quan trọng trong việc lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa. Không có “câu trả lời duy nhất” cho việc điều trị IBD, phương pháp phù hợp mới là tốt nhất!
Hiểu nhầm 9: IBD là “bệnh không thể chữa”?
Dù IBD không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng đã từ một “bệnh tàn phế” chuyển thành “bệnh mãn tính có thể kiểm soát”, không phải là “bệnh nan y”. Ví dụ như viêm loét đại tràng trong IBD, điều trị chuẩn có thể nâng cao tỷ lệ thuyên giảm lâm sàng lên hơn 80%, bệnh nhân có thể sinh hoạt và làm việc bình thường. Tỷ lệ sống sót của bệnh nhân IBD trong 5 năm không khác gì so với dân số bình thường ở Trung Quốc.
Hiểu nhầm 10: Có khả năng nào trong tương lai IBD sẽ được khắc phục?
Hiện tại, nghiên cứu về IBD trên thế giới đang phát triển nhanh chóng. Từ “cấy ghép vi khuẩn phân” phục hồi lại hệ vi khuẩn đường ruột đến liệu pháp tế bào CAR-T chính xác tiêu diệt các tế bào miễn dịch gây bệnh, trong các nghiên cứu cơ bản (bao gồm miễn dịch học, vi sinh vật học, di truyền học, v.v.) và nghiên cứu lâm sàng (bao gồm nội khoa, ngoại khoa, dinh dưỡng, v.v.) đang kết hợp sâu rộng. Trung Quốc đã có nhiều loại thuốc IBD sáng tạo bước vào giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, mở rộng mới theo nhiều phương diện điều trị. Trong mười năm tới, có thể sẽ có các liệu pháp đột phá. Chúng tôi tin rằng, qua việc nghiên cứu và khám phá không ngừng, sẽ tìm ra phương pháp ứng phó tốt hơn với IBD.
Từ chẩn đoán chính xác đến điều trị cá nhân hóa, và sự tăng tốc phát triển thuốc mới, chúng ta ngày càng gần gũi hơn với mục tiêu “sống hòa bình với IBD”. Hãy nhớ: Chẩn đoán sớm, điều trị sớm, quản lý quy chuẩn và giữ vững hy vọng – trong cuộc chiến “bảo vệ đường ruột” này, chúng ta nhất định sẽ chiến thắng!
Nguồn: Đội ngũ Bệnh Viện Nhân Dân Đại học Bắc Kinh
Biên tập: Trung tâm Truyền thông Bệnh Viện Nhân Dân Đại học Bắc Kinh