Đối với những bệnh nhân cao huyết áp cần phải uống thuốc hạ huyết áp mỗi ngày, một vấn đề tưởng chừng đơn giản nhưng đã gây rắc rối trong nhiều năm là: **Thật sự nên uống thuốc sau khi thức dậy vào buổi sáng, hay vào buổi tối trước khi đi ngủ thì khoa học hơn?** Lựa chọn thời gian này, dường như không quan trọng, nhưng thực chất liên quan đến nhịp độ thay đổi huyết áp trong cơ thể và sự khác biệt tinh tế trong chuyển hóa thuốc. Một nghiên cứu lớn kéo dài 5 năm vừa được công bố trên Tạp chí Y học Hoa Kỳ đã tìm ra câu trả lời cho vấn đề này.
Nhịp độ huyết áp trong suốt ngày đêm là nguồn gốc của vấn đề này. Huyết áp của người bình thường không duy trì ổn định trong suốt cả ngày, mà thay đổi theo quy luật “hai đỉnh một đáy”: đỉnh thường xuất hiện vào khoảng 6-10 giờ sáng, và đỉnh thứ hai vào khoảng 4-6 giờ chiều, trong khi huyết áp sẽ giảm tự nhiên 10%-20% khi ngủ vào ban đêm. Nhịp điệu ngày và đêm này rất quan trọng cho sức khỏe tim mạch, đặc biệt là mối quan hệ giữa mức huyết áp ban đêm và nguy cơ mắc bệnh tim mạch não.
Dựa trên đặc điểm nhịp điệu này, giới y học đã hình thành hai quan điểm khác nhau. Một bên cho rằng uống thuốc trước khi đi ngủ có thể kiểm soát huyết áp ban đêm tốt hơn, từ đó giúp ngăn ngừa hiệu quả các sự kiện tim mạch; bên còn lại lo ngại rằng việc giảm huyết áp quá mức vào ban đêm có thể mang lại các rủi ro sức khỏe khác, như ngã, gãy xương hoặc bệnh glaucom nặng hơn.
Để làm rõ vấn đề này, nhóm nghiên cứu từ Đại học Alberta, Canada đã tiến hành một thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn từ năm 2017 đến 2022, bao gồm 3357 bệnh nhân cao huyết áp từ 5 tỉnh của Canada. Những người tham gia được chia ngẫu nhiên thành hai nhóm: một nhóm uống tất cả các loại thuốc hạ huyết áp trước khi đi ngủ, trong khi nhóm còn lại giữ thói quen uống thuốc vào buổi sáng. Nhóm nghiên cứu đã theo dõi những bệnh nhân này trung bình trong 4.6 năm.
Dữ liệu nghiên cứu cho thấy, bất kể là uống thuốc trước khi đi ngủ hay buổi sáng, bệnh nhân hầu như không có sự khác biệt nào về các chỉ số sức khỏe chính. Cụ thể, nhóm uống thuốc trước khi đi ngủ có nguy cơ tử vong hoặc xảy ra sự kiện tim mạch nghiêm trọng (như đột quỵ, nhồi máu cơ tim) là 2.3 ca/100 người-năm, trong khi nhóm buổi sáng là 2.4 ca/100 người-năm, sự khác biệt nhỏ này không có ý nghĩa thống kê. Thêm vào đó, hai nhóm không có sự khác biệt đáng kể về các chỉ số an toàn như ngã, gãy xương, bệnh glaucom, điều này đã xóa tan mối lo ngại về an toàn khi uống thuốc vào ban đêm.
Phân tích sâu hơn cho thấy, mặc dù việc uống thuốc trước khi đi ngủ có thể giảm huyết áp ban đêm rõ rệt hơn (trung bình giảm 7.4 mmHg nhiều hơn so với việc uống vào buổi sáng), nhưng lợi thế này không chuyển hóa thành những lợi ích sức khỏe thực sự. Nhóm nghiên cứu phỏng đoán rằng, điều này có thể do cơ thể có khả năng điều chỉnh huyết áp mạnh mẽ, chỉ cần huyết áp tổng thể trong 24 giờ đạt tiêu chuẩn, thời gian uống thuốc cụ thể sẽ không ảnh hưởng quyết định.
Nghiên cứu này cũng đã chỉ ra một yếu tố quan trọng thường bị bỏ qua – sự tuân thủ trong việc sử dụng thuốc. Dữ liệu cho thấy, nhóm uống thuốc vào buổi sáng có tỷ lệ duy trì lâu dài rõ rệt hơn (sau 6 năm vẫn có 88% bệnh nhân duy trì đều đặn sử dụng thuốc, trong khi nhóm uống vào buổi tối chỉ có 70%). Phát hiện này có ý nghĩa thực tiễn lớn, đối với những bệnh nhân mãn tính, những phác đồ điều trị có thể duy trì lâu dài thường có giá trị thực tế hơn so với các phác đồ lý thuyết “tốt hơn” nhưng khó thực hiện.
Dựa trên những phát hiện này, các nhà nghiên cứu đưa ra khuyến nghị rõ ràng: Bệnh nhân cao huyết áp không cần phải băn khoăn về việc chọn thời gian uống thuốc, điều quan trọng là tìm ra thời điểm uống thuốc mà họ dễ nhớ và dễ thực hiện nhất. Dù là thói quen uống thuốc ngay sau khi thức dậy hay thích uống vào buổi tối trước khi đi ngủ, miễn là có thể đảm bảo uống thuốc đều đặn mỗi ngày, họ đều có thể nhận được bảo vệ sức khỏe đáng kể.
Nghiên cứu này cũng cung cấp một tham khảo quan trọng cho thực hành lâm sàng. Các bác sĩ có thể linh hoạt hơn trong việc xây dựng kế hoạch điều trị cho bệnh nhân cao huyết áp, xem xét thói quen sống và sở thích cá nhân của bệnh nhân mà không cần ép buộc quy định thời gian uống thuốc nhất định. Đối với những bệnh nhân có trí nhớ kém, có thể liên kết thời gian uống thuốc với một hành động thường nhật cố định nào đó (như đánh răng, ăn sáng hoặc xem tin tức buổi tối) để xây dựng một thói quen dùng thuốc ổn định.
Cần lưu ý rằng, nghiên cứu này nhắm tới những loại thuốc hạ huyết áp sử dụng một lần mỗi ngày (như các loại thuốc thuộc nhóm “Pirin”, “Sartan”, “Dihydropyridine” và các loại khác). Nếu bác sĩ kê đơn những loại thuốc có yêu cầu thời gian dùng đặc biệt, hoặc bệnh nhân cùng lúc uống các loại thuốc có thể tương tác với nhau, vẫn cần phải tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ. Ngoài ra, việc theo dõi huyết áp và kiểm tra định kỳ vẫn là những yếu tố không thể thiếu trong việc quản lý huyết áp, bất kể lựa chọn thời gian uống thuốc là khi nào, cũng cần phải duy trì.
Trong điều trị hạ huyết áp, sự bền bỉ quan trọng hơn là băn khoăn về thời gian. Tìm ra nhịp điệu sử dụng thuốc phù hợp với bản thân và xây dựng thói quen dùng thuốc vững chắc, đó mới là bí quyết lớn nhất để bảo vệ sức khỏe tim mạch.
Tài liệu tham khảo: Garrison SR, Bakal JA, Kolber MR, etal. Thời gian dùng thuốc hạ huyết áp và các sự kiện tim mạch và tử vong: Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên BedMed. JAMA. Được công bố trực tuyến ngày 12 tháng 5 năm 2025.