Chứng say xe, say tàu, say máy bay gây ra các triệu chứng như chóng mặt, đau đầu, buồn nôn, nôn mửa được y học gọi là “chứng say tàu xe”.
Cơ chế sinh lý của chứng say xe
Điều này xảy ra do trong cơ thể có hai cơ quan quan trọng điều chỉnh thăng bằng là tai trong và thị giác cảm nhận tốc độ, khi chúng truyền thông tin đến não xảy ra mâu thuẫn. Một cơ quan cho rằng bạn đang di chuyển, trong khi cơ quan còn lại cho rằng bạn đang đứng yên, mâu thuẫn thông tin này gây ra tình trạng say xe.
Hệ thống tiền đình trong tai trong là một cơ quan quan trọng giúp duy trì chức năng thăng bằng của cơ thể. Bên trong nó được lấp đầy bởi dịch bạch huyết, khi đầu quay nhanh hoặc di chuyển tăng tốc, dịch này sẽ chảy theo trọng lực và nén vào các tế bào lông bên trong tiền đình. Các tế bào lông này sẽ bị kích thích và truyền tín hiệu thần kinh đến não – cho chúng ta biết rằng bạn đã mất thăng bằng! Đây chính là lý do tại sao ngay cả khi nhắm mắt, chúng ta vẫn có thể cảm nhận được thang máy đang tăng tốc hoặc xe đang rẽ đột ngột.
Tuy nhiên, tiền đình chỉ có thể cảm nhận gia tốc và không thể cảm nhận chuyển động đều. Điều đó có nghĩa là, khi chúng ta di chuyển với tốc độ ổn định trên tàu cao tốc, nếu nhắm mắt, chúng ta sẽ không cảm nhận được chuyển động của tàu (trừ khi có rung lắc của tàu). Thị giác là con đường quan trọng để cảm nhận chuyển động đều. Nói cách khác, trong trạng thái chuyển động đều hoàn toàn, chúng ta chỉ có thể dựa vào “nhìn” để phân biệt xem có đang di chuyển hay không. Võng mạc sẽ thu thập các cảnh quan, phong cảnh bên ngoài tốc độ của xe chạy qua, và các vật thể đang rung động trong xe, và truyền thông tin này đến não qua dây thần kinh thị giác. Vì vậy, chúng ta biết rằng, ôi, hóa ra là tôi đang di chuyển.
Nếu chúng ta ở trong một chiếc xe buýt chạy bình thường, và đông người, chỉ nhìn thấy người và cảnh vật tĩnh trong xe, thì cơ quan cảm nhận chuyển động “đôi mắt” sẽ nói với não rằng chúng ta không di chuyển. Tuy nhiên, nếu tài xế lái xe rất mạnh, thường xuyên phanh gấp và rẽ đột ngột, thì cơ quan cảm nhận thăng bằng “tai trong” sẽ gửi tín hiệu đến não rằng tài xế này rất gắt! Đối mặt với hai thông tin hoàn toàn trái ngược, não bộ trở nên bối rối! Đúng vậy, nó cũng không biết ai đang nói sự thật. Đối với các thông tin không nhất quán như vậy, não bộ sẽ đưa ra quyết định cho rằng đó là độc tố thần kinh gây ra ảo giác, để bảo vệ chúng ta, não bộ sẽ kích thích phản ứng buồn nôn, nôn mửa để loại bỏ độc tố, từ đó phát sinh triệu chứng say xe. Vì vậy, say xe thực chất là phản ứng thải độc liên quan đến sự sai lệch thông tin mà não bộ nhận được.
Tại sao nhìn điện thoại lại làm tăng triệu chứng
Khi đọc sách hoặc nhìn điện thoại, chúng ta thường quá tập trung. Điều này dẫn đến việc phạm vi tầm nhìn bị thu hẹp và toàn bộ tập trung vào trang hoặc màn hình, những vật thể tĩnh tương đối. Nói cách khác, khi không nhìn vào điện thoại, chúng ta vẫn có thể sử dụng thị giác ngoại vi để cảm nhận một số chuyển động xung quanh. Nhưng khi đọc sách, nhìn điện thoại, mắt thấy hoàn toàn là vật thể tĩnh, điều này làm tăng xung đột thông tin vận động trong não, rất dễ kích thích hoặc làm nặng thêm triệu chứng say xe.
Tại sao lái xe lại không bị say xe
Người bị say xe vẫn có thể lái xe, và phần lớn những người bị say xe không cảm thấy say khi lái xe. Nhiều khi, những người bị say xe khi lái xe không có triệu chứng rõ ràng, điều này liên quan đến việc kiểm soát chức năng thăng bằng. Bởi vì khi lái xe, người tài xế đang chủ động kiểm soát chiếc xe, do đó có thể dự đoán được sự thay đổi hướng đi, tăng tốc hay giảm tốc, cơ thể cũng sẽ phản ứng tương ứng. Chẳng hạn, khi rẽ, tài xế sẽ nghiêng người theo hướng mà mình sắp rẽ, trong khi hành khách có xu hướng nghiêng về phía ngược lại do quán tính. Vì vậy, ngồi ở hàng ghế sau dễ say hơn ngồi ở ghế trước, vì ghế trước có tầm nhìn rộng mở, giúp não phân tích dự đoán và phản ứng như tài xế. Do đó, với những sự đánh giá này, triệu chứng say xe cũng sẽ giảm bớt nhiều. Tương tự, khi đi xe buýt hoặc xe khách, ngồi ở phía trước một chút cũng làm giảm triệu chứng say xe tương ứng.
Cách phòng ngừa và giảm triệu chứng say xe
Đầu tiên｜Giảm mâu thuẫn thông tin giữa mắt và tiền đình
Không nên nhìn điện thoại hay đọc sách khi ngồi trên xe, cố gắng nhìn ra ngoài cửa sổ phía trước.
Cố gắng ngồi ở ghế bên phía tài xế hoặc đứng ở vị trí có thể nhìn thấy cửa sổ phía trước trên xe buýt, như vậy cả mắt và tiền đình của chúng ta sẽ nhận biết rõ về tình trạng di chuyển.
Nhắm mắt lại, không tiếp nhận thông tin về thị giác.
Thứ hai｜Lựa chọn phương tiện giao thông ổn định
Xe buýt, taxi và xe khách thường xảy ra tình huống tăng tốc đột ngột, chuyển làn, phanh gấp hoặc rẽ, do đó tiền đình sẽ liên tục gửi thông tin đến não rằng cơ thể đang bị xóc nảy.
Tàu điện ngầm và tàu cao tốc thường dễ chịu hơn, thời gian di chuyển đều lâu hơn, tăng tốc và giảm tốc khá nhẹ nhàng, đường ray cũng tương đối thẳng, không có nhiều khúc rẽ gấp.
Thứ ba｜Sử dụng thuốc say xe trước 30 phút khi lên xe
Khi đi du lịch dài ngày, có thể sử dụng một số loại thuốc chống cholinergic hoặc chống histamine trước, nguyên tắc là ngăn cản các chất dẫn truyền thần kinh gây phản ứng kết hợp với các thụ thể của chúng để không phát sinh triệu chứng.
Thứ tư｜Mở cửa sổ nhiều hơn
Khi có thể, hãy mở cửa sổ để duy trì không khí lưu thông.
Thứ năm｜Thoa dầu gió, dầu nóng
Các sản phẩm này có thể kích thích hệ thần kinh giao cảm, từ đó ức chế hệ thần kinh đối giao cảm. Những lát gừng, vỏ quýt có thể ức chế nhu động ruột, giảm cơn khó chịu dạ dày, ăn một ít khi say xe cũng có thể mang lại hiệu quả điều chỉnh nhất định.
Thứ sáu｜Không ăn quá no trước khi lên xe
Xe buýt, taxi và xe khách thường xảy ra tình huống bất ngờ, nếu ăn quá no hoặc tiêu thụ thực phẩm khó tiêu, dễ gây ra axit dạ dày, trướng bụng, như nước ngọt có gas, cam, gạo nếp, dễ làm phát sinh nôn mửa.
Thứ bảy｜Phương pháp chuyển hướng chú ý
Đừng luôn nghĩ về việc say xe, hãy trò chuyện với người khác, chuyển hướng sự chú ý.