Về việc chăm sóc sức khỏe mùa đông, trong “Hoàng Đế Nội Kinh: Tứ Khí Điều Thần Đại Luận” đã sớm đưa ra những diễn giải chi tiết: “Ba tháng mùa đông, gọi là đóng kín, nước băng đất nứt, không làm tổn thương dương khí, ngủ sớm dậy muộn, phải chờ ánh sáng mặt trời, khiến ý chí như đang ẩn mình, như có ý riêng, như đã thành tựu, đi khỏi lạnh đến ấm, không để da dẻ tiết ra, khiến khí bị mất mát, đây là ứng xử của khí mùa đông, đạo dưỡng kín. Ngược lại sẽ tổn thương thận, mùa xuân sẽ gặp suy nhược, người sống ít lại.” Đoạn văn này nhấn mạnh đến việc đóng kín, thể hiện ở việc không làm tổn thương dương khí, giữ ấm và bổ sung thận khí. Đúng như phép tắc thiên nhiên, “xuân sinh, hạ trưởng, thu thu và đông tàng.”
Chương “Tứ Khí Điều Thần Đại Luận” trong “Hoàng Đế Nội Kinh: Tố Vấn” nói về bốn khí: xuân, hạ, thu, đông, tức là khí sinh trưởng, thu hoạch và cất giữ. Điều chỉnh thần là cách con người phù hợp với khí của bốn mùa để nuôi dưỡng khí.
Điều quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe mùa đông là dưỡng kín, trọng tâm dưỡng kín chính là “không làm tổn thương dương khí”.
Không làm tổn thương dương khí, tức là vào ba tháng mùa đông dương khí đã trong giai đoạn đóng kín, không nên làm xáo trộn nó. Dương khí của thiên địa trải qua mùa xuân sinh trưởng, mùa hè mạnh mẽ, mùa thu dần suy giảm, đến mùa đông, dương khí yếu đi, đang ở giai đoạn đóng kín, chuẩn bị cho sự sinh trưởng của mùa xuân năm sau. Vậy “không làm tổn thương dương khí” cần thể hiện như thế nào trong cuộc sống hàng ngày?
Đầu tiên, điều chỉnh sinh hoạt. Ba tháng mùa đông nên “ngủ sớm dậy muộn, phải chờ ánh sáng mặt trời”. Mùa đông ngắn ngày và dài đêm, con người cần thuận theo sự thay đổi của thời tiết, nên đi ngủ sớm và dậy muộn hơn. Đúng như người xưa đã nói: “Mặt trời mọc thì làm việc, mặt trời lặn thì nghỉ ngơi.” Ngủ là một cách rất tốt để dưỡng kín. Hiện nay nhiều người thích làm việc vào ban đêm và ngủ vào ban ngày, điều này đi ngược lại quy luật sự thống nhất giữa thiên nhân, đảo ngược âm dương, về lâu dài sẽ không có lợi cho sức khỏe. Khi còn trẻ có thể chưa cảm nhận được, nhưng khi già đi sẽ thấy rõ.
Thứ hai, điều chỉnh cảm xúc. Cảm xúc mùa đông nên là “như ẩn nấp, như có ý riêng, như đã thành công.” Từ “chí” ở đây có hai nghĩa. Một là chí hướng, tức là lý tưởng và mục tiêu trong lòng, “Khang Hy Tự Điển” đã nói: Chí là thứ mà tâm hướng đến. Hai là cảm xúc, tức là giận, mừng, suy nghĩ, buồn, lo, sợ hãi, ngạc nhiên. Khi có mục tiêu và suy nghĩ, cũng không nên quá mệt mỏi, tổn thương khí, hao tổn tinh thần, làm hết sức mình là được, vì cuối cùng cơ thể mới là tài sản quý giá. Trong cảm xúc cần tránh tình trạng bảy thứ cảm xúc quá mức, vì đều có thể làm tổn thương dương khí, tiêu hao tinh thần. Nói tóm lại, cần nắm giữ tốt mức độ này.
Thứ ba, giữ ấm và bảo vệ sức khỏe. Mùa đông cần “đi khỏi lạnh đến ấm.” Vào mùa đông, đặc biệt là ở phía Bắc, mọi người thường mặc áo ấm dày, đội găng tay, mũ và khăn quàng cổ, trang phục này thể hiện sự “cất giấu”, giữ cho toàn bộ cơ thể được bảo vệ, không tiếp xúc quá nhiều với hơi lạnh bên ngoài, để tránh làm tiêu hao dương khí của cơ thể. Vào mùa hè, mọi người thường cởi trần ngoài trời, đi theo sự tăng lên của dương khí trong thiên địa, thường xuyên ra mồ hôi, mùa đông thì ngược lại.
Thứ tư, điều chỉnh việc tập thể dục. Vào mùa đông, tập thể dục nên tuân theo “không để da tiết ra, không để khí bị mất mát.” Không để da tiết ra có nghĩa là cường độ tập thể dục cần nhỏ, kiểm soát tổng lượng, không nên ra nhiều mồ hôi, tập quá sức hoặc xông hơi quá nóng trong bồn tắm có thể khiến lỗ chân lông mở ra, dễ bị lạnh xâm nhập. Khi mùa xuân dương khí sinh ra, nếu bị lạnh ngăn cản sẽ gây ra một số vấn đề sức khỏe. “Không để khí bị mất mát” đối với người bình thường, tức là tránh thực hiện các bài tập cường độ cao như chạy nước rút 100 mét hay bơi lội đường ngắn. Tóm lại, việc tập thể dục mùa đông nên chủ yếu là các bài tập aerobic nhẹ nhàng, kết hợp động và tĩnh, có lợi cho việc dưỡng kín.
Cuối cùng, điều chỉnh chế độ ăn uống.
Chế độ ăn uống mùa đông nên chủ yếu là bổ ấm, dưỡng thận khí là cơ hội trong mùa đông, nên ăn các món hầm và súp. Trong Hoàng Đế Nội Kinh có lý thuyết “ít lửa sinh khí, mạnh lửa thức ăn”. Ít lửa chủ yếu chỉ đến các loại thực phẩm có tính ấm, như gừng, củ từ, khoai môn, đương quy, thịt cừu, thịt bò. Mạnh lửa chủ yếu chỉ các loại thực phẩm cay nóng, như ớt, tỏi, phụ tử, gừng khô.
