Ai là người hiểu điều này, trong lúc chờ xe buýt, mình chưa thấy bóng dáng của muỗi, nhưng tay chân đã bị cắn đầy sưng tấy. Ngày đầu tiên đỏ, ngày thứ hai sưng lên, và cảm giác ngứa ngáy cùng đau đớn kéo dài trong ba, năm ngày, thuốc giảm ngứa cũng không hiệu quả, không lẽ bị một loại muỗi độc nào đó cắn?
Tay bị cắn. Nguồn: Tác giả chụp
Muỗi: Tôi không chịu trách nhiệm cho chuyện này!
Nếu “nốt” đó vừa đau vừa ngứa, và ở giữa có một chấm đỏ rõ ràng, thì thủ phạm không hẳn là muỗi, mà có thể do một loại côn trùng giống hạt mè – mòng (mèng) gây ra.
Rất nhiều dân mạng từ Quảng Đông, Phúc Kiến cũng bị mòng làm phiền, thậm chí có người từ Chiết Giang gọi mòng là “đặc sản Tây Hồ”.
Dân mạng bị mòng làm phiền. Nguồn: Chụp màn hình Weibo
Mòng trông như thế nào?
Mòng là một loại côn trùng nhỏ, có hai cánh, dài chỉ từ 1 đến 4 mm, nhìn qua nó giống như một hạt mè đen, thích sống ở những nơi ẩm ướt.
Mòng có loại hút máu và không hút máu, trong đó mòng hút máu thuộc 4 giống khác nhau, thuộc 4 phân họ. Bao gồm giống nhỏ mòng (Leptoconops) thuộc phân họ Leptoconopinae, giống mòng (Lasiohelea) thuộc phân họ Forcipomyiinae và giống Culicoides thuộc phân họ Ceratopogoninae, cùng giống Austroconops thuộc phân họ Austroconopinae. Trung Quốc không có giống Austroconops, còn 3 giống còn lại đều có phân bố.
Cũng như muỗi, chỉ có mòng cái mới cắn người, mòng cái sẽ dùng hàm sắc nhọn của chúng cắn một lỗ nhỏ trên da bạn và hút máu. Chúng sẽ hút máu của con người và cả các động vật có vú khác, một số mòng thậm chí còn hút máu của các loại côn trùng khác như muỗi.
Một loài mòng (Culicoides glabrior). Nguồn: Tài liệu
Thời điểm hoạt động cao điểm của từng loại mòng khác nhau,
mòng nhỏ và mòng vằn là côn trùng hoạt động vào ban ngày, trong khi đó, mòng Culicoides chủ yếu hút máu vào lúc sáng sớm và lúc chạng vạng
.
Mòng thường xuất hiện vào sáng sớm và chiều tối, đặc biệt vào cuối xuân và mùa hè, chúng sẽ sinh sản với số lượng lớn. Ngay cả trong mùa đông, chúng cũng không hoàn toàn ngừng sinh sản, chỉ là giảm tốc độ sinh sản. Thời gian sống của mòng khoảng 4 đến 6 tuần, mòng trưởng thành chỉ sống khoảng 2 đến 3 tuần, mục đích tồn tại của chúng chỉ để sinh sản. Một con mòng cái có thể đẻ từ 30 đến 100 trứng, và trước khi kết thúc cuộc đời, có thể đẻ trứng đến 7 lần.
Khi bị côn trùng mòng cắn, bạn sẽ cảm thấy một chút đau và thấy một chấm đen nhỏ bằng hạt mè ở vị trí bị cắn, chưa kịp thấy rõ cái gì, nó đã biến mất ngay lập tức, hoàn toàn không thể thấy được quỹ đạo bay của nó. Dĩ nhiên, nếu không bị làm phiền, thời gian hút máu của chúng có thể kéo dài từ 2 đến 5 phút.
Mòng bị giết chết. Nguồn: Tác giả chụp
Một số loài mòng còn có thể lây truyền bệnh như bệnh viêm lưỡi xanh ở cừu và ngựa
, tại một số quốc gia, đặc biệt ở vùng nhiệt đới, mòng còn có khả năng lây truyền bệnh do ký sinh trùng như bệnh giun chỉ, trong khi đó ở Mỹ và Úc, chưa có trường hợp nào ghi nhận rằng mòng có thể lây truyền bệnh cho con người.
Mòng và muỗi có những điểm tương đồng
Thực tế, thường có người nhầm lẫn giữa mòng và muỗi, coi mòng như một loại muỗi nhỏ. Mặc dù mòng và muỗi có hình dạng rất giống nhau, nhưng kích thước của nó lại nhỏ hơn rất nhiều. Tương tự như muỗi, một số ấu trùng mòng cũng sống trong nước tĩnh lặng và ô nhiễm, có thể “chia sẻ” nguồn nước với ấu trùng muỗi.
Hình ảnh bản quyền, việc sử dụng lại có thể gây ra tranh chấp bản quyền
Điểm khác biệt rõ ràng nhất giữa mòng và muỗi là mòng chỉ có kích thước từ 1 đến 4 mm, trong khi muỗi thường lớn hơn mòng nhiều, ngoài ra còn có một số điểm khác biệt chính sau:
1. Mòng khi nghỉ sẽ nâng chân trước lên, trong khi muỗi trưởng thành không có hành động này.
2. Cánh của mòng không vượt qua bụng, trong khi cánh của muỗi dài hơn bụng.
3. Mòng có miệng chưa phát triển hoàn toàn, mòng sẽ dùng miệng như kéo cắt da rồi dùng miệng như ống hút để hút máu. Trong khi đó, muỗi có miệng dài như đầu kim chích da rồi hút máu.
4. Mòng thường tạo thành nhóm giao phối lớn vào buổi tối, có thể kéo dài vài ngày. Mặc dù muỗi đực có thể giao phối thành nhóm, nhưng chúng thường đứng ở những vị trí cố định và khó bị nhìn thấy.
5. Mòng chỉ sống được 2 đến 3 tuần, trong khi một số loại muỗi có thể sống đến vài tháng.
Hình ảnh đầu, miệng của mòng cái. Nguồn: Tài liệu
Mòng đã bắt đầu hút máu từ một triệu năm trước
Từ một triệu năm trước, trong kỷ Creta, mòng đã sống cùng với khủng long
, và hình dạng cũng như hành vi của chúng rất giống với mòng hiện đại. Năm 2019, các nhà khoa học đã phát hiện một số mẫu hóa thạch mòng ở Myanmar, những hóa thạch này cung cấp thông tin quan trọng về hình thái và tập tính của những côn trùng này trong thời kỳ giữa kỷ Creta.
Hóa thạch mòng. Nguồn: Tài liệu
Thông qua những hóa thạch này, các nhà nghiên cứu đã đưa ra giả thuyết rằng hầu hết các nhóm mòng hiện đại đã tiến hóa trong khí hậu ấm áp của giữa kỷ Creta. Vì vậy, sự tồn tại của những hóa thạch này cho thấy mòng giữa kỷ Creta có hình dạng tương tự như mòng hiện đại, đã có khả năng hút máu. Những phát hiện này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử tiến hóa và sinh thái của những côn trùng này.
Làm gì khi bị mòng cắn?
Đừng nhìn vẻ ngoài nhỏ bé của mòng mà coi thường, nhưng nốt cắn của mòng còn tồi tệ hơn nốt cắn của muỗi. Cũng giống như với muỗi, một vết cắn của mòng thường gây kích thích và để lại dấu hiệu rõ ràng:
▲ Nhóm các điểm đỏ sưng.
▲ Giữa chỗ bị cắn có một chấm nhỏ, da bị châm chích.
▲ Phản ứng có thể rất nghiêm trọng: những người nhạy cảm với các côn trùng cắn sẽ cảm thấy bỏng rát, xuất hiện vết thương đỏ.
▲ Những người nhạy cảm cực độ có thể xuất hiện vết phồng chứa đầy dịch, vừa đau vừa ngứa.
Tay tác giả bị mòng cắn trong 1, 2, 3 ngày. Nguồn: Tác giả chụp
Sau khi bị mòng cắn, thuốc làm giảm ngứa cho muỗi có thể không còn hiệu quả, vì vậy có thể thử chườm lạnh bằng túi đá hoặc sử dụng thuốc kháng histamine không kê đơn để giảm đau ngứa mạnh mẽ.
Nếu liên tục gãi chỗ bị cắn có thể dẫn đến nhiễm trùng thứ phát
. Nếu xuất hiện phản ứng dị ứng hoặc nếu cơn đau và sưng không biến mất sau vài ngày, trong trường hợp đó cần phải đi khám y tế.
Làm thế nào để phòng ngừa bị mòng cắn?
Để không bị mòng cắn, cần hiểu thói quen của mòng.
Mòng cần có nước đọng để sinh sản, sống ở những nơi ẩm ướt, vì vậy hãy
cố gắng hạn chế ở lại gần nơi có nhiều cây cối, có nước đọng quanh các trạm xe buýt hoặc nhà cửa
.
Mòng thường xuất hiện vào sáng sớm hoặc chiều tối, trong khoảng thời gian này cần đặc biệt cẩn trọng,
ra ngoài tốt nhất nên mặc quần áo dài để ngăn ngừa da bị lộ ra ngoài
.
Mòng có kích thước nhỏ, khả năng bay yếu, không thích tìm kiếm lượng máu khi có gió nhẹ, do đó ở ngoài trời có gió thường không có mòng xuất hiện.
Trong nhà, quạt gió hoặc các thiết bị làm tăng lưu thông không khí cũng có thể giảm hoạt động của mòng bên trong
.
Trong hầu hết các trường hợp, thuốc diệt côn trùng cũng hiệu quả,
xịt thuốc diệt côn trùng chứa permetrin lên da hoặc quần áo có thể bảo vệ bạn khỏi bị mòng cắn trong vài giờ
.
Mòng thật đáng sợ, có cách nào tương tự như phương pháp vô sinh côn trùng, côn trùng không tương thích hoặc công nghệ chỉnh sửa gen để làm vô sinh mòng, kiểm soát số lượng mòng không? Thật đáng tiếc, hiện tại chưa có phương pháp an toàn, hiệu quả nào để kiểm soát mòng.
Tài liệu tham khảo
[1] Borkent, A. R. T., and Patrycja Dominiak. “Catalog of the biting midges of the world (Diptera: Ceratopogonidae).” Zootaxa 4787.1 (2020): 1-377.
[2] Szadziewski, Ryszard, et al. “Haematophagous biting midges of the extant genus Culicoides Latreille (Diptera: Ceratopogonidae) evolved during the mid-Cretaceous.” Zootaxa 4688.4 (2019): zootaxa-4688.
[3] Mellor, P. S., J. Boorman, and M. Baylis. “Culicoides biting midges: their role as arbovirus vectors.” Annual review of entomology 45.1 (2000): 307-340.
[4] Carpenter, S., P. S. Mellor, and S. J. Torr. “Control techniques for Culicoides biting midges and their application in the UK and northwestern Palaearctic.” Medical and Veterinary Entomology 22.3 (2008): 175-187.
[5] Mullen, Gary R., and C. Steven Murphree. “Biting midges (Ceratopogonidae).” Medical and veterinary entomology. Academic Press, 2019. 213-236.
Biên soạn
Tác giả丨Denovo Tác giả khoa học
Thẩm định丨Tôn Định Vệ Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Tỉnh Hải Nam về Bệnh nhiệt đới và Bệnh mãn tính
Biên soạn｜Đinh Tinh
Biên tập丨Dương Nhã Bình