Hôm nay chúng ta sẽ giới thiệu một loại lỗi phát âm biểu hiện qua việc thiếu phụ âm. Một số trẻ em khi nói “bảo bảo” lại nói thành “áo áo”, hiện tượng này cho thấy trẻ đã bỏ qua phụ âm /b/ trong âm tiết /bao/, chỉ phát ra âm /ao/.
Để hiểu cách phát âm đúng, trước tiên hãy cùng nhau xem xét vị trí và phương pháp phát âm của âm /b/!
Vị trí phát âm
Âm /b/ là một âm môi, như tên gọi đã chỉ ra, phần chủ yếu tham gia phát âm chính là môi trên và môi dưới của chúng ta, khi phát âm cần phải khép chặt môi.
Phương pháp phát âm
Âm /b/ là một âm tắc, có nghĩa là cần tạo ra một trạng thái chặn lại trước khi phát ra âm này. Khi phát âm, đầu tiên vòm miệng mềm nâng lên, luồng khí đi qua khoang miệng, trong khi môi trên và môi dưới khép lại tạo thành sự cản trở, luồng khí tích tụ trong khoang miệng, khi luồng khí được gia tăng đủ mạnh sẽ phá vỡ rào cản để phát ra âm nổ.
Sau khi đã hiểu về vị trí và phương pháp phát âm của âm /b/, chúng ta có thể thấy rằng đặc điểm phát âm quan trọng nhất chính là sự khép kín của môi, do đó có thể phân tích nguyên nhân chính khiến trẻ bỏ qua âm /b/ là do không khép chặt môi khi phát âm. Vì vậy, nhiệm vụ đầu tiên trong việc huấn luyện là giúp trẻ hiểu được vị trí phát âm cần có cho âm /b/, tức là khép chặt môi. Tiếp theo, tùy theo quy luật học âm của trẻ mà từ âm đơn một âm tiết→ âm đôi một âm tiết→ âm tiết đôi (trước)→ âm tiết ba (trước)→ âm tiết đôi (sau)→ âm tiết ba (sau)→ âm tiết ba (giữa)→ củng cố câu văn dần dần giúp trẻ thành thạo hơn.
Kế hoạch điều trị phục hồi
01 Kỹ thuật huấn luyện khuyến khích khép môi
Trẻ em thường gặp lỗi bỏ âm /b/ thường có tình trạng sức mạnh môi yếu. Dưới đây là một số bài tập có thể giúp tăng cường khả năng cảm nhận của môi, tăng cường sức mạnh của môi và thúc đẩy việc thiết lập chế độ vận động khép môi.
1. Phụ huynh có thể dùng ngón cái nhẹ nhàng ấn xung quanh vòng môi, giữ áp lực trong 3-5 giây, lặp lại 5-10 lần. Điều này không chỉ tăng cường khả năng cảm nhận của môi mà còn giúp trẻ khép môi lại, thực hiện động tác khép môi thụ động.
2. Phụ huynh có thể thoa đều sữa chua, mứt hoặc các loại chất lỏng sền sệt khác trẻ thích lên thìa, và để trẻ dùng môi khép lại đưa vào miệng, lặp lại nhiều lần cho đến khi trẻ có thể thực hiện tốt động tác này. Lưu ý là trong quá trình tập, có thể một số trẻ sẽ dùng răng thay cho môi để đưa thức ăn vào miệng, lúc này nên nhắc nhở trẻ dùng môi chặt bao quanh thìa, nếu trẻ vẫn không thể hiểu hoặc không thể làm được, phụ huynh có thể nhẹ nhàng đặt thìa vào hàm trên của trẻ, giảm bớt động tác bù đắp.
3. Sau khi trẻ có thể hoàn thành tốt các động tác trên, hãy dẫn dắt trẻ cố gắng khép chặt môi nhanh chóng rồi thả ra phát ra âm, tức là thực hiện động tác tương tự như làm tiếng môi (10 cái/mỗi lần, 5-10 lần).
4. Khi trẻ có thể hoàn thành tốt các bài tập trên, hãy bắt đầu tập âm gốc của âm /b/, nghĩa là dây thanh không rung.
02 Huấn luyện âm vị
Sau khi thiết lập thành công chế độ vận động khép môi, chúng ta có thể bắt đầu huấn luyện tiếp thu âm vị. Trong huấn luyện âm vị, trước tiên nên thực hiện các bài tập kết hợp phụ âm với nguyên âm đơn. Chúng ta thường theo quy luật từ dễ đến khó, tức là trước tiên luyện tập /âm vị mục tiêu + nguyên âm đơn/, sau đó tập /âm vị mục tiêu + nguyên âm đôi/, cuối cùng là tập /âm vị mục tiêu + nguyên âm mũi/.
Các tài liệu luyện tập dưới đây có thể được thể hiện dưới dạng hình ảnh giúp trẻ hiểu và áp dụng.
Đối với trẻ em bị thiếu âm /b/, trong quá trình tập luyện, chúng ta có thể nhận thấy một số trẻ đã có khả năng khép môi chặt, thực hiện động tác khép môi trước khi phát âm, nhưng âm vẫn không rõ. Điều này là do khi khép môi trẻ không lưu trữ không khí trong khoang miệng hoặc động tác khép môi không phối hợp với việc phát khí, tức là động tác khép môi không có sự kết hợp với phát âm, khiến trẻ khép môi trước và khi phát âm vẫn chỉ thở ra không khí, vì vậy không phát ra âm /b/.
Vậy nếu gặp tình huống như vậy, phụ huynh nên hướng dẫn trẻ làm thế nào để nắm vững phương pháp phát âm? Trước tiên, phụ huynh có thể giải thích cho trẻ hiểu cần phải giữ hơi khi khép môi, cho đến khi dòng không khí bật ra qua cản trở của môi thì mới phát âm, cũng có thể yêu cầu trẻ thực hiện động tác khép môi lại và giữ hơi, như nhẹ nhàng phồng má, sau đó phát âm, hoặc dùng ngón tay nhẹ nhàng giữ môi của trẻ lại, khi trẻ phát ra âm thì thả ra, điều này giúp trẻ cảm nhận được âm /b/ là do không khí tích tụ trong khoang miệng phá vỡ cản trở của môi chứ không phải là thả ra môi khi phát âm. Trong các bài tập hướng dẫn này, chúng ta có thể chọn /bu/ hoặc /bo/ với động tác môi nhỏ, sau khi giữ hơi chỉ cần thở ra là đã có thể phát âm thành công, giúp trẻ có cảm giác đạt được thành tích và xây dựng tự tin, tăng sự hứng thú với bài tập phát âm. Tất nhiên, sau khi trẻ phát âm thành công, phụ huynh cũng nên kịp thời khuyến khích, như nói bằng giọng phấn khởi “Nói đúng rồi, bạn thật giỏi” và thực hiện các hành động khích lệ như bắt tay với trẻ.
Khi trẻ đã nắm vững tất cả cách phát âm âm một âm tiết, chúng ta có thể bắt đầu theo thứ tự luyện tập từ âm tiết đôi (trước)→ âm tiết ba (trước)→ âm tiết đôi (sau)→ âm tiết ba (sau)→ âm tiết ba (giữa)→ củng cố câu văn, trong từng bước củng cố sẽ giúp trẻ lĩnh hội được âm phát ra của /b/.
Chú ý: âm tiết đôi (trước) có nghĩa là âm bật ra nằm ở âm tiết trước, như trong từ “dao động”, âm bật ra là /bo/ nằm trong âm tiết trước của âm đó. Các âm còn lại cũng tương tự.
Theo sự phát triển khả năng phát âm của trẻ, nói chung, trẻ ba tuổi đã hoàn toàn tiếp thu được âm /b/. Nếu phát hiện trẻ lớn tuổi hơn mà vẫn chưa nắm được, thường xuyên gặp lỗi phát âm, phụ huynh cần kịp thời đưa trẻ đi khám bệnh viện để tìm sự trợ giúp từ các chuyên gia, tiến hành huấn luyện phát âm.
Tác giả: Thẩm Hân Nghi, Dương Sáng Sáng
Nền tảng này đã được tài trợ từ Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc trong năm 2022 thông qua dự án nâng cao năng lực phổ biến khoa học cho toàn dân.