Trong thế giới người lớn, muốn phát đạt và giàu có không hề dễ, nhưng có một điều rất dễ dàng, đó là——tăng cân.
Tại sao khi lớn tuổi, việc tăng cân trở nên dễ dàng hơn? Có phải chỉ vì quá trình trao đổi chất chậm lại?
01, Trao đổi chất: Tôi không chịu trách nhiệm
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Science” vào năm 2021 đã phân tích mức tiêu thụ năng lượng hàng ngày của con người. Quy mô và phạm vi của nghiên cứu này chưa từng có: 6.421 đối tượng từ 29 quốc gia, lớn tuổi nhất 95, nhỏ tuổi nhất chỉ 8 ngày. Dựa trên dữ liệu nghiên cứu, họ đã vẽ ra đồ thị thay đổi của quá trình trao đổi năng lượng trong suốt cuộc đời con người.
Đồ thị biến đổi của tổng mức tiêu thụ năng lượng (TEE) và mức tiêu thụ năng lượng cơ bản (BEE) theo độ tuổi
Nguồn hình ảnh: tài liệu tham khảo [1]
Từ hình ảnh này, có thể thấy rằng trong suốt vòng đời của một người, quy luật trao đổi chất hiển thị theo mô hình “tăng – giảm – ổn định – giảm chậm”. Không như chúng ta tưởng tượng,
mức độ trao đổi chất của chúng ta trong phần lớn thời gian trưởng thành (20 – 50 tuổi) là ổn định
, tuổi thực sự giảm của quá trình trao đổi chất có thể bắt đầu từ 50 tuổi trở đi.
02, Tế bào tiền thân mỡ “thức tỉnh” ở độ tuổi trung niên
Nếu chưa đến độ tuổi giảm năng lượng chuyển hóa, vậy thì mỡ từ đâu mà tích tụ?
Các nhà khoa học phát hiện rằng sự mở rộng của mô mỡ chủ yếu có hai cách: một là tế bào mỡ lớn lên, hai là số lượng tế bào mỡ tăng lên.
Do khả năng phân hóa của tế bào gốc trưởng thành thường giảm dần theo tuổi tác, nên từ lâu, trong giới học thuật, người ta coi rằng khi tuổi tăng lên, số lượng tế bào mỡ sẽ không dễ dàng tăng và chủ yếu chỉ tích tụ mỡ nhờ sự phình to của thể tích.
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí “Science” vào tháng 4 năm 2025 đã lật ngược nhận thức này,
tế bào tiền thân mỡ (APCs) sẽ đột biến ở tuổi trung niên, làm tăng hiệu suất tạo ra tế bào mỡ đột ngột
, điều này có thể là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tăng cân ở tuổi trung niên!
03, Chuột trung niên cũng có “bụng bia”
Các nhà nghiên cứu đã theo dõi sự khác biệt trong hành vi của tế bào mỡ và tế bào tiền thân mỡ ở các nhóm tuổi khác nhau thông qua thí nghiệm với chuột. Kết quả cho thấy, trong giai đoạn trưởng thành trẻ của chuột, tỷ lệ đổi mới của tế bào mỡ rất thấp, nhưng đến giai đoạn trung niên (tương đương với 45 tuổi của con người), bên trong mô mỡ nội tạng của chuột đã có sự xuất hiện rõ ràng của tế bào mỡ mới.
Sử dụng công nghệ giải trình tự RNA đơn phân tử, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy một loại
nhóm tế bào tiền thân mỡ đặc biệt
,
được đặt tên là CP-A
(tế bào tiền thân mỡ đặc trưng cho độ tuổi trung niên), với hiệu suất tạo mỡ cao gấp nhiều lần so với tế bào tiền thân mỡ thông thường.
Nguồn hình ảnh: tài liệu tham khảo [2]
Điều thú vị hơn nữa là sự thay đổi này không chỉ xảy ra chính xác trong các cơ quan nội tạng mà còn liên quan đến giới tính: mỡ nội tạng của chuột đực trung niên tăng vọt, trong khi chuột cái cùng giai đoạn chỉ tăng cân nhẹ. Mặc dù thí nghiệm này chủ yếu dựa trên chuột, nhưng các nhà nghiên cứu cũng phát hiện thấy nhóm tế bào tương ứng với CP-A của chuột trong mẫu mỡ nội tạng của nam giới trưởng thành, điều này cho thấy
con người và chuột có thể có cơ chế “tăng cân trung niên” tương tự
.
Nguồn hình ảnh: Ảnh chụp từ trang mạng
Mặc dù việc tăng cân ở tuổi trung niên có nguyên do sinh học, nhưng chúng ta cũng không hoàn toàn bất lực. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng tập thể dục có thể ảnh hưởng đến hoạt động của tế bào tiền thân mỡ, điều này cung cấp cơ sở khoa học cho chúng ta có thể can thiệp vào tình trạng tăng cân ở tuổi trung niên thông qua vận động.
Trong tương lai, với sự nghiên cứu sâu hơn về tế bào CP-A và các con đường tín hiệu liên quan, chúng ta có thể phát triển các liệu pháp hiệu quả đối với tình trạng tăng cân ở tuổi trung niên. Trước khi có điều đó, lối sống lành mạnh vẫn là vũ khí tốt nhất để chống lại “bụng bia” ở tuổi trung niên.
Tài liệu tham khảo [1] Herman Pontzer, Yosuke Yamada, Hiroyuki Sagayama, et al. Daily energy expenditure through the human life course. Science. 2021. DOI: 10.1126/science.abe5017
[2] Guan Wang, Gaoyan Li, Anying Song, Yutian Zhao, Jiayu Yu, Yifan Wang, Wenting Dai, Martha Salas, Hanjun Qin, Leonard Medrano, Joan Dow, Aimin Li, Brian Armstrong, Patrick T. Fueger, Hua Yu, Yi Zhu, Mengle Shao, Xiwei Wu, Lei Jiang, Judith Campisi, Xia Yang, Qiong A. Wang. Distinct adipose progenitor cells emerging with age drive active adipogenesis. Science, 2025; 388 (6745) DOI: 10.1126/science.adj0430
Tác giả & Biên tập: rain
Đánh giá khoa học: Trưởng khoa Nội tiết và chuyển hóa tại Bệnh viện Trung tâm quận Phổ Đồ, Thượng Hải, bác sĩ Ray Tao