Kể từ khi mùa thu đến, liên tục có tin tức trong nước về bùng phát nhiễm Mycoplasma, ngày càng nhiều cơ sở y tế và chuyên gia y tế cộng đồng tham gia thảo luận, khiến nhiễm Mycoplasma trở thành một tâm điểm được quan tâm.
Tuy nhiên, tôi muốn làm rõ một số vấn đề:
Có thật là tất cả bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm Mycoplasma đều bị nhiễm Mycoplasma không?
Lý do cho nghi ngờ này trước hết xuất phát từ hiểu biết của tôi về việc chẩn đoán và điều trị nhiễm Mycoplasma quá mức trong nước. Trong các năm trước, nhiều cơ sở y tế, đặc biệt là tại khoa nhi, thường đưa việc xét nghiệm kháng thể Mycoplasma vào danh sách các hạng mục thường quy đối với bệnh đường hô hấp; một khi dương tính, họ sẽ cho điều trị bằng kháng sinh nhóm macrolide, phổ biến nhất là Azithromycin.
Tuy nhiên, nhiều hướng dẫn y học, bao gồm một số chuyên gia y tế cộng đồng đã nhiều lần đề cập rằng
độ chính xác của xét nghiệm huyết thanh trong chẩn đoán nhiễm Mycoplasma rất kém, với nhược điểm bao gồm âm tính giả ở giai đoạn đầu của bệnh và dương tính giả trong giai đoạn phục hồi bệnh. Theo một khảo sát tại bệnh viện phụ nữ và trẻ em Panyu, tỷ lệ âm tính giả và dương tính giả của xét nghiệm kháng thể huyết thanh Mycoplasma đều lên tới trên 40%.
Chính vì vậy, các cơ quan có thẩm quyền như Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) thường sử dụng xét nghiệm sinh thiết mũi bằng phương pháp phân tích gen để chẩn đoán nhiễm Mycoplasma. Tuy nhiên, tại nhiều cơ sở y tế trong nước, xét nghiệm này không phải là hạng mục thường quy.
Một căn cứ khác để đặt ra nghi vấn này thì đến từ kiến thức về bệnh truyền nhiễm: trong mùa thu đông, mặc dù Mycoplasma là một tác nhân gây bệnh không thể bỏ qua, nhưng không phải là tác nhân phổ biến nhất. Theo thống kê, nhiễm virus vẫn là phổ biến nhất. Ngoài virus SARS-CoV-2 mà mọi người đã rất quen thuộc, còn có virus Rhinovirus, virus cúm, virus hợp bào hô hấp, virus adeno, và virus corona theo mùa. Đặc biệt, với các bệnh đường hô hấp truyền nhiễm trên nhiều vùng của cả nước, sự lây lan virus vẫn thường xảy ra hơn Mycoplasma.
Mycoplasma thường không gây ra đại dịch do đặc điểm sinh học của nó. So với virus và một số vi khuẩn gây nhiễm đường hô hấp phổ biến, Mycoplasma có tốc độ sao chép chậm hơn nhiều. Thời gian sinh sản của vi khuẩn thông thường chỉ mất từ hai mươi phút đến một giờ, trong khi Mycoplasma cần tới sáu giờ. So với đó, thời gian ủ bệnh của Mycoplasma cũng dài hơn, có thể kéo dài từ một đến ba tuần. Dựa trên những đặc điểm này,
dù nhiễm Mycoplasma có thể lây lan qua giọt bắn và tiếp xúc, nhưng tốc độ lây lan vẫn thấp hơn so với các bệnh truyền nhiễm đường hô hấp khác.
Chính vì Mycoplasma tương đối ít gặp, khả năng lây lan lại thấp, nên việc chẩn đoán bệnh nhân nhiễm đường hô hấp tại các khoa cấp cứu và bệnh viện nên tập trung vào virus và vi khuẩn phổ biến, chẳng hạn như xét nghiệm gạc họng để kiểm tra Streptococcus, xét nghiệm kháng nguyên nước tiểu để kiểm tra Legionella, đặc biệt là xét nghiệm gạc mũi để kiểm tra các virus hô hấp phổ biến. Và những điều này không phải là hạng mục thường quy tại nhiều cơ sở y tế cấp cứu và bệnh viện trong nước.
Sự sai lệch trong việc xét nghiệm này, cùng với thói quen tư duy lâu dài và động lực lợi ích từ việc sử dụng kháng sinh sau khi chẩn đoán nhiễm Mycoplasma, đã hình thành thói quen chẩn đoán và điều trị quá mức, dù biết rằng điều này không đáng tin cậy nhưng vẫn tiếp tục làm theo. Trong quá khứ, nhiều trường hợp nhiễm virus đường hô hấp đã được điều trị như nhiễm Mycoplasma, lần này cũng không loại trừ khả năng tương tự. Mặc dù với đa số bệnh nhân, kết quả có thể không khác biệt nhiều, vì phần lớn nhiễm Mycoplasma và nhiễm virus đều có thể tự hồi phục và có kết quả tốt. Nhưng việc điều trị quá mức sẽ có thể dẫn tới bùng phát các phản ứng bất lợi — hậu quả của việc lạm dụng kháng sinh đã không còn xa lạ với mọi người, và đã có thông tin báo chí về các trường hợp tử vong liên quan đến Azithromycin.
Nghi ngờ về “dịch bệnh” nhiễm Mycoplasma còn được củng cố bằng việc so sánh với các khu vực khác trên thế giới. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí The Lancet (Microbiology) vào tháng Sáu năm nay đã theo dõi tình hình lưu hành của các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp khác trong đại dịch COVID-19.
Trong giai đoạn đầu của dịch, do các biện pháp cách ly, tỷ lệ mắc nhiều bệnh nhiễm trùng đường hô hấp phổ biến, một cách không đáng ngạc nhiên, đã sự sụt giảm mạnh, trong đó bao gồm cả nhiễm Mycoplasma, tỷ lệ bệnh nhân đường hô hấp xét nghiệm dương tính với Mycoplasma (sử dụng các phương pháp xét nghiệm trực tiếp bao gồm phân tích gen và xét nghiệm kháng nguyên) đã giảm từ 8.61% trước đại dịch (2017-2020) xuống còn 1.69% (2020-2021).
Hiện tượng kỳ lạ xảy ra trong giai đoạn 2021-2022, khi một số khu vực nới lỏng các biện pháp phòng bệnh, các bệnh truyền nhiễm khác đã tăng trở lại, bao gồm Rhinovirus, virus cúm, virus hợp bào hô hấp, nhưng nhiễm Mycoplasma vẫn tiếp tục giảm xuống còn 0.7%. Lấy ví dụ từ Bệnh viện Nhi Zurich, trong một năm từ tháng Tư 2021 đến tháng Ba 2022, số mẫu gửi kiểm tra cho thấy số dương tính với virus SARS-CoV-2 vượt trội với hơn 5000 mẫu. Tiếp theo là virus hợp bào hô hấp với 671 mẫu, virus Rhinovirus với 523 mẫu; còn các virus hô hấp phổ biến khác cũng có trên 100 hoặc hai chữ số, nhưng số mẫu dương tính với Mycoplasma là 0.
Những phát hiện trên đã thu hút sự chú ý từ quốc tế, với quy mô giám sát được mở rộng đến 42 khu vực của 23 quốc gia,
cho đến tháng 3 năm 2023, dường như nhiễm Mycoplasma đã biến mất, trong số hơn 200.000 mẫu gửi kiểm tra, chỉ có hơn 200 mẫu dương tính, tỷ lệ dương tính chỉ khoảng một phần ngàn.
Hiện nay, các quốc gia tại bán cầu Bắc gần như đã vào mùa cao điểm của các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, khi tìm kiếm thông tin quốc tế về bùng phát Mycoplasma, chỉ có tin tức từ tờ Global Times (bản tiếng Anh). So với sự quan tâm trong nước, Mycoplasma dường như không tồn tại ở các nơi khác.
Cuối cùng, ai đúng và ai sai, có thể vẫn cần thời gian để chờ xem, không thể loại trừ khả năng Mycoplasma sẽ tái bùng phát ở nhiều nơi trên thế giới trong vài tháng tới. Tuy nhiên, dựa trên thực tế về việc chẩn đoán và điều trị nhiễm Mycoplasma quá mức trong quá khứ, trước khi xác nhận “dịch bệnh” Mycoplasma hiện tại, cần phải thực hiện một số công việc xác minh và điều chỉnh, bao gồm:
1. Giới hạn và loại bỏ xét nghiệm kháng thể huyết thanh Mycoplasma thường quy cho bệnh nhân đường hô hấp; đối với những bệnh nhân nghi ngờ nhiễm Mycoplasma, thay bằng xét nghiệm kháng nguyên gạc mũi;
2. Khuyến khích việc xét nghiệm virus đường hô hấp liên quan;
3. Các cơ sở y tế và cơ quan quản lý y tế cần thống kê các dữ liệu về tác nhân gây nhiễm đường hô hấp và công khai kịp thời.
Hiện tại, truyền thông và các phương tiện truyền thông xã hội trong nước đã coi sự bùng phát của Mycoplasma là một thực tế đã được xác nhận, nhưng kết quả này thực sự đáng nghi ngờ. Nếu chấp nhận vô điều kiện, khả năng dẫn đến sai lầm tiếp theo là rất cao.
Nguồn: Tiếng nói của Hiệp hội Khoa học Kỹ thuật
Bài viết được trích từ tài khoản WeChat Fanpu, tác giả: Lý Trường Thanh (Bác sĩ y học, bác sĩ hành nghề tại Mỹ)