Bà Lý, 25 tuổi, bất ngờ cảm thấy chóng mặt vào buổi sáng khi vừa thức dậy và ngã lăn ra đất. Bà nghĩ rằng mình bị hạ đường huyết, vội vàng ngậm một viên đường nhưng cảm giác chóng mặt không hề thuyên giảm. Vài ngày tiếp theo, mỗi khi bà nằm xuống, trở mình hay ngẩng đầu lên, cảm giác chóng mặt lại bất ngờ xuất hiện, thậm chí kèm theo buồn nôn và nôn mửa. Cuối cùng, sau khi kiểm tra thần kinh không phát hiện bất thường, bà được chuyển đến khoa tai mũi họng và được chẩn đoán mắc “bệnh đá tai”.
Một nghiên cứu ở Trung Quốc đối với nhóm dân cư tại Thượng Hải cho thấy, hàng năm từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau, đặc biệt là vào đầu xuân khi có sự chênh lệch nhiệt độ lớn, tỷ lệ mắc bệnh đá tai tăng đáng kể. Cảm giác chóng mặt tưởng chừng bình thường này thật sự đang ẩn chứa bí mật gì trong tai?
01
Bệnh đá tai là gì?
Bệnh đá tai (tên khoa học: chóng mặt tư thế kịch phát lành tính, BPPV) là một loại bệnh chóng mặt do sự cố trong hệ thống thăng bằng của tai trong. Trong tai trong có những tinh thể canxi nhỏ gọi là đá tai (hạt đá tai), bình thường chúng bám chặt vào màng đá tai của túi bầu dục, có nhiệm vụ cảm nhận chuyển động thẳng của đầu. Khi những “hòn đá nhỏ” này vô tình rơi ra và lọt vào ống bán khuyên (ống chịu trách nhiệm cân bằng khi quay), chúng sẽ làm gián đoạn dòng chảy của dịch tai, gửi tín hiệu sai đến não, gây ra cảm giác chóng mặt dữ dội.
Nguồn hình: Baidu Baike
02
Hành trình “trôi nổi” của đá tai trong tai
Nguyên nhân gây ra bệnh đá tai bắt nguồn từ sự rơi bất thường của các tinh thể canxi nhỏ (thường gọi là đá tai) trong tai trong. Khi đầu bị chấn thương, do lão hóa hoặc thiếu canxi làm cho cấu trúc đá tai yếu đi, cung cấp máu cho tai trong không đủ, hoặc thậm chí do thức khuya kéo dài gây rối loạn chuyển hóa trong tai trong, những “hòn đá nhỏ” này có thể lỏng lẻo và rơi ra.
Khi những viên đá tai rơi vào ống bán khuyên (ống hình cung trong tai trong có nhiệm vụ cảm nhận chuyển động quay), chúng sẽ trượt trong ống như những viên bi khi đầu xoay, liên tục va chạm và kích thích các tế bào lông nhạy cảm bên trong ống. Những tế bào này vốn có nhiệm vụ truyền tải tín hiệu thăng bằng chính xác đến não nhưng giờ đây, do sự can thiệp của đá tai, chúng liên tục phát ra “cảnh báo sai” về việc “cơ thể đang quay nhanh”.
Càng làm người ta bối rối hơn, hình ảnh tĩnh mà mắt thấy được và tín hiệu tư thế ổn định từ cơ bắp, khớp lại trái ngược hoàn toàn với thông tin “đang quay cuồng” mà tai trong gửi đến, khiến não giống như một hệ thống dẫn đường nhận được hai mệnh lệnh mâu thuẫn đồng thời, ngay lập tức rơi vào trạng thái hỗn loạn, gây ra cảm giác chóng mặt mạnh mẽ, như thể đang “ở trong một cơn xoáy mất kiểm soát”.
03
Triệu chứng và cách tự kiểm tra
Cảm giác chóng mặt do bệnh đá tai rất “gây nhầm lẫn”, thường bị hiểu nhầm là hạ đường huyết hoặc bệnh cột sống cổ, nhưng có thể phân biệt chính xác bằng bốn đặc điểm sau:
Thứ nhất là “lành tính”, triệu chứng mặc dù dữ dội nhưng có tính tự giới hạn, hầu hết bệnh nhân có thể tự giảm triệu chứng trong khoảng một tuần, nhưng khi lên cơn, cảm giác chóng mặt và buồn nôn giống như đang ngồi trên tàu lượn, có thể gây ra ngã và chấn thương thứ cấp.
Thứ hai là “kịch phát”, mỗi lần chóng mặt đến bất ngờ nhưng giống như bị nhấn nút tạm dừng, thường chỉ kéo dài vài giây đến vài chục giây, hiếm khi hơn một phút.
Thứ ba là “vị trí”, cảm giác chóng mặt và không chóng mặt phụ thuộc vào cách đầu di chuyển — việc dậy vào buổi sáng, trở mình giữa đêm, nằm xuống hoặc ngẩng đầu lên rất dễ kích hoạt chóng mặt, trong khi một khi giữ đầu cố định, cảm giác quay cuồng sẽ lập tức ngưng lại.
Thứ tư là “chóng mặt thật sự”, thế giới trước mắt bệnh nhân như bị thay thế bởi một cái con quay đang quay điên cuồng, thường đi kèm với buồn nôn và nôn, nghiêm trọng nhất là chân yếu không thể đi lại, nhưng tuyệt đối không có hiện tượng ù tai hay suy giảm thính lực.
Mẹo tự kiểm tra: Nếu xuất hiện cảm giác “quay cuồng” ngắn sau một động tác nhất định, nhanh chóng giảm sau khi nằm, và không có dấu hiệu bất thường nào khác của hệ thống thần kinh (như tê tay chân, nói khó), rất có khả năng là do bệnh đá tai, cần sớm đi khám để được chẩn đoán.
04
Khám kịp thời, tìm đúng chuyên khoa
Bệnh nhân mắc bệnh đá tai thường dễ gặp nhầm lẫn ở chuyên khoa khi khám lần đầu — nhiều người do chóng mặt đã nghĩ đến các vấn đề về mạch máu não, vội vã đến khoa thần kinh, dẫn đến việc trì hoãn điều trị.
Cách làm đúng là ưu tiên chọn phòng khám chuyên về chóng mặt, nếu bệnh viện không có chuyên khoa này, thì nên khám đầu tiên tại khoa tai mũi họng. Bác sĩ chuyên môn thông qua phương pháp điều chỉnh có thể giúp bệnh nhân trải nghiệm hiệu quả như “nhấn nút tắt”: cảm giác chóng mặt sẽ dừng lại ngay lập tức. Tuy nhiên, khoảng 30% bệnh nhân sau khi điều chỉnh vẫn có cảm giác chóng mặt nhẹ hoặc cảm giác trôi nổi, điều này không có nghĩa là điều trị thất bại, mà là do hệ thống thăng bằng của tai trong (chức năng tiền đình) cần từ vài ngày đến vài tuần để “khởi động lại”, trong thời gian này không cần phải nằm yên mà việc đi bộ vừa phải có thể tăng tốc độ bù trừ thần kinh.
Cần đặc biệt chú ý rằng, thao tác điều chỉnh cần được đánh giá cẩn thận các chỉ định, đặc biệt là bệnh nhân kết hợp với bệnh cột sống cổ và hẹp động mạch đốt sống thuộc nhóm chống chỉ định, việc quay đầu một cách cưỡng bức có thể dẫn đến lệch khớp cột sống thậm chí tổn thương thần kinh mạch máu.
Chuyên gia thẩm định: Mã Tuấn, Bệnh viện Thứ nhất thuộc Đại học Y khoa Vân Châu; Lý Truyền Phúc, hội viên Hội Nhà văn khoa học Trung Quốc
Sản phẩm đáng tin cậy