Ung thư là một trong những nguyên nhân gây tử vong chủ yếu trên toàn cầu, đã trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng đe dọa sức khỏe con người. Hiện tại, ung thư vú đã vượt qua ung thư phổi để trở thành loại ung thư lớn nhất thế giới. Báo cáo “Gánh nặng ung thư toàn cầu năm 2020” được công bố bởi Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế thuộc Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy, số ca ung thư vú mới phát hiện trên toàn cầu lên đến 2,26 triệu ca. Thông thường, nếu ung thư vú có thể được phát hiện sớm, hầu hết bệnh nhân sẽ đạt được hiệu quả điều trị tốt hơn, nhưng một khi ung thư bắt đầu di căn, độ khó trong điều trị sẽ “tăng lên một mức”.
Mặt trời mọc thì làm việc, mặt trời lặn thì nghỉ ngơi, đây là nhịp sống đã được hình thành qua hàng vạn năm tiến hóa của nhân loại, giấc ngủ có vai trò vô cùng quan trọng đối với sức khỏe con người. Gần đây, các nhóm nghiên cứu từ Viện Công nghệ Liên bang Zurich, Đại học Basel và các cơ sở khác đã liên kết giấc ngủ của bệnh nhân ung thư vú với sự di căn ung thư. Nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng trong khi ngủ, các tế bào ung thư trong cơ thể bệnh nhân ung thư vú sẽ “cuộn lại”, dẫn đến sự di căn diễn ra nhanh hơn. Kết quả nghiên cứu đã được công bố trên tạp chí Nature với tiêu đề “Sự lan rộng di căn của ung thư vú tăng tốc trong khi ngủ”.
Ảnh chụp màn hình tài liệu nghiên cứu
Một, nghiên cứu phát hiện rằng trong thời gian nghỉ ngơi, mức độ tế bào ung thư tuần hoàn (CTC) cao hơn
CTC là tế bào ung thư xâm nhập vào mô xung quanh khối u nguyên phát. Tế bào ung thư tuần hoàn tồn tại trong máu ngoại vi và được vận chuyển đến các mô xa hơn, thích nghi với môi trường vi mô mới, cuối cùng “gieo hạt”, “phát triển” và “định cư”, hình thành nên các ổ di căn. Các ổ di căn ung thư vú thường nằm ở xương, phổi, não hoặc gan. Do đó, mức độ CTC trong máu cũng được coi là một cơ sở quan trọng để đánh giá mức độ di căn của khối u. Trước đây, người ta thường cho rằng các yếu tố quyết định khả năng di căn và sản sinh CTC không có đặc điểm rõ rệt theo thời gian, và thường cho rằng CTC liên tục rơi ra từ khối u đang phát triển hoặc do tổn thương cơ giới.
Trong nghiên cứu lần này, để điều tra đặc điểm di căn của CTC, các nhà nghiên cứu đã tuyển chọn 30 bệnh nhân ung thư vú nữ, trong đó 21 bệnh nhân chưa xảy ra di căn và 9 bệnh nhân ung thư vú di căn giai đoạn IV. Các bệnh nhân tham gia thử nghiệm đều chưa nhận được điều trị hoặc đã tạm ngừng điều trị. Sau đó, các nhà nghiên cứu lấy mẫu máu tại các thời điểm khác nhau trong ngày, lần lượt vào thời gian hoạt động ban ngày (10:00) và thời điểm ngủ ban đêm (4:00 sáng). Cuối cùng, qua phân tích so sánh, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng mẫu máu lấy vào thời gian ngủ ban đêm có mức CTC cao hơn một cách đáng kể, lên tới 78,3%.
Phân tỷ lệ CTC đơn lẻ, cụm CTC và cụm CTC-WBC trong thời gian nghỉ ngơi và thời gian hoạt động của bệnh nhân ung thư vú
Nhóm nghiên cứu cũng đã thực hiện phân tích giải trình tự RNA đơn tế bào trên các CTC này, kết quả cho thấy rằng gen liên quan đến quá trình nguyên phân tăng cao đáng kể trong thời gian ngủ ban đêm. Do đó, so với ban ngày, các CTC tách ra từ khối u vào ban đêm phân chia nhanh hơn, dẫn đến khả năng hình thành di căn lớn hơn.
Dựa trên những phát hiện trên, nhóm nghiên cứu cho rằng nhịp sinh học có thể ảnh hưởng đến sự di căn ung thư. Do đó, nhóm đã thiết kế một loạt mô hình chuột ung thư vú, trong đó xây dựng các mô hình chuột ung thư vú dương tính với thụ thể hormone và ung thư vú ba âm tính để phân tích sâu hơn. Kết quả cho thấy, mẫu máu của chuột vào buổi sáng chứa nhiều CTC hơn. Do thói quen của chuột là hoạt động vào ban đêm và ngủ ban ngày, nên thực tế là CTC vẫn có mức cao hơn trong thời gian ngủ.
Sau đó, các nhà nghiên cứu đã làm rối loạn nhịp sinh học của chuột, khiến thời gian nghỉ ngơi và hoạt động của chúng bị đảo lộn. Sau một thời gian, họ phát hiện rằng mức CTC của chuột vẫn tăng lên trong thời gian nghỉ ngơi và giảm xuống trong thời gian hoạt động.
Mức độ CTC trong cơ thể chuột sau khi rối loạn nhịp sinh học
Hai, hormone nhịp sinh học quyết định sự sản sinh và phát triển của CTC
Sự lan rộng của CTC trong cơ thể bị ảnh hưởng bởi nhịp sinh học, vậy các hormone liên quan đến nhịp đó có thể điều chỉnh sự di căn của CTC không?
Dựa trên câu hỏi này, các nhà nghiên cứu phát hiện rằng, so với chuột đối chứng, việc đảo lộn nhịp sinh học dẫn đến số lượng tế bào tuần hoàn giảm đáng kể, trong khi melatonin có thể làm tăng số lượng tế bào tuần hoàn một cách đáng kể. Tuy nhiên, nếu bổ sung chất ức chế melatonin, số lượng tế bào tuần hoàn trong máu sẽ giảm xuống. Vì vậy, nghiên cứu này chứng minh rằng sự thoát khỏi của tế bào ung thư tuần hoàn từ khối u nguyên phát bị kiểm soát bởi các hormone như melatonin.
Ba, bệnh nhân ung thư vú hãy yên tâm ngủ
Giáo sư Nicola Aceto từ Viện Công nghệ Liên bang Zurich cho biết: “Khi bệnh nhân ngủ, khối u sẽ thức dậy. Phát hiện này cho thấy, cần hệ thống ghi lại thời gian lấy mẫu và kiểm tra của bệnh nhân ung thư trong quá trình sinh thiết mô, để có được dữ liệu có thể so sánh hơn.” Do đó, nhóm nghiên cứu cho rằng sự tự phát sản sinh CTC có xu hướng di căn cao không xảy ra một cách liên tục, mà tập trung vào thời gian ngủ của bệnh nhân.
Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu này không có nghĩa là giấc ngủ nên được coi là “kẻ thù” của bệnh nhân ung thư vú. Sự gia tăng hoạt động của tế bào ung thư vú vào ban đêm có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố, những yếu tố này vẫn đang chờ được nghiên cứu. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, thời gian ngủ mỗi đêm thường dưới 7 giờ có nguy cơ tử vong cao hơn ở bệnh nhân ung thư, và trong nghiên cứu này, chuột sau khi rối loạn nhịp sinh học di căn ung thư nhanh hơn.
Tóm lại, liên quan đến kết quả nghiên cứu này, bệnh nhân ung thư vú không cần quá lo lắng, kết quả chỉ gợi ý rằng có thể sử dụng phương pháp điều hòa nhịp thời gian để đặc trưng hóa và điều trị ung thư vú, nhằm giảm thiểu tối đa sự biến đổi. Hơn nữa, trong tương lai, nghiên cứu về ung thư rất có thể cần ghi lại thời gian của mẫu sinh thiết, để đảm bảo tính chính xác dữ liệu. Trong tương lai, các nhà nghiên cứu cũng sẽ nghiên cứu xem liệu các loại ung thư khác có biểu hiện tương tự như ung thư vú hay không, và cách chọn phương pháp điều trị ung thư phù hợp, nhằm đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất trong thời gian ngủ.
Tác giả, biên tập | Dương Nghĩa Ninh