Các thụ thể opioid có mặt rộng rãi trong hệ thần kinh trung ương và ngoại biên. Khi chúng được kích hoạt, tín hiệu truyền đến các trung tâm đau cao hơn sẽ bị chặn lại. Các thuốc giảm đau opioid hoạt động bằng cách gắn vào các thụ thể này, từ đó giảm cảm giác đau qua con đường truyền tín hiệu thứ hai của protein G, đạt được hiệu quả giảm đau.
Mặc dù các thuốc giảm đau opioid được sử dụng phổ biến và có hiệu quả giảm đau tốt, nhưng chúng cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, chẳng hạn như gia tăng hưng phấn sau khi sử dụng thuốc, ức chế hệ thần kinh trung ương, ức chế hô hấp, tổn thương cơ quan, ngứa da, táo bón và giữ nước tiểu. Nếu không sử dụng đúng loại và liều lượng, có thể gây tổn thương thận.
Khi thuốc opioid được sử dụng lâu dài, sự phân bố và tích tụ thuốc trong các bộ phận khác nhau của cơ thể sẽ đạt trạng thái ổn định, và các sản phẩm chuyển hóa cũng tích tụ trong các khoảng gian bào, kéo dài thời gian này có thể gây ra tổn thương thận. Quá liều thuốc opioid cũng có thể dẫn đến mất nước, huyết áp thấp, ly giải cơ vân và giữ nước tiểu, từ đó gây ra tổn thương thận cấp tính. Nghiên cứu cho thấy việc sử dụng các thuốc opioid thường xuyên có mối quan hệ chặt chẽ với sự gia tăng tỷ lệ suy giảm chức năng thận. Hơn nữa, so với những người không sử dụng opioid, người được kê đơn thuốc opioid có tỷ lệ protein niệu cao hơn.
Việc sử dụng thuốc opioid có thể dẫn đến giảm lượng nước tiêu thụ, gây ra tình trạng mất nước, từ đó dẫn đến tổn thương thận cấp tính có thể hồi phục. Tuy nhiên, sự mất nước và bù nước lặp đi lặp lại có thể gây tổn thương ống thận gần. Đường chuyển hóa aldose reductase cũng có thể dẫn đến sản xuất fructose, gây tổn thương oxy cho tế bào ống thận. Hơn nữa, thuốc opioid có thể dẫn đến tình trạng giữ nước tiểu do ngắt quãng nhiều lần phản xạ tiểu, đặc biệt là đối với người cao tuổi có phì đại tuyến tiền liệt. Khi sử dụng thuốc opioid, tình trạng giữ nước tiểu xảy ra do tác dụng chống acetylcholine của thuốc có thể dẫn đến tổn thương thận cấp tính.
Do đó, việc sử dụng thuốc opioid trong lâm sàng cần thận trọng. Khi người bệnh lần đầu sử dụng thuốc, nếu đã có bệnh thận hoặc có các yếu tố nguy cơ gây tổn thương thận (chẳng hạn như huyết áp cao), cần điều chỉnh thuốc, liều lượng và thời gian điều trị cho phù hợp nhằm giảm rủi ro tổn thương chức năng thận. Hầu hết các thuốc opioid được thải trừ qua thận, chẳng hạn như tramadol, morphin, oxycodon và hydromorphone. Những bệnh nhân sử dụng lâu dài nên kiểm tra chức năng thận định kỳ để phát hiện kịp thời bất thường, đặc biệt là ở người cao tuổi, trẻ sơ sinh và bà bầu.
Tóm tắt
Với sự gia tăng số lượng thuốc opioid, việc ứng dụng trong lâm sàng ngày càng phổ biến. Các bác sĩ cần nâng cao độ nhạy đối với các tác dụng phụ của thuốc, nhận thức được tác dụng phụ của thuốc opioid đối với thận, sử dụng hợp lý thuốc opioid nhằm giảm tỷ lệ xảy ra tổn thương thận cấp tính, bảo đảm an toàn trong điều trị cho người bệnh.
Tài liệu tham khảo:
[1] Mallappallil M, Sabu J, Friedman EA, Salifu M. Chúng ta biết gì về opioid và thận? Int J Mol Sci. 2017 Jan 22;18(1):223.
[2] Novick T, Liu Y, Alvanzo A và cộng sự. Sử dụng cocaine và opioid suốt đời và bệnh thận mạn tính. Am J Nephrol. 2016;44(6):447-453.
[3] Glanzmann C, Frey B, Vonbach P, và cộng sự. Thuốc như là yếu tố nguy cơ gây tổn thương thận cấp tính ở trẻ em bệnh nặng. Pediatr Nephrol, 2016, 31(1):145-151.