Tác giả: Hạo Diên Phương, Bệnh viện hợp tác Bắc Kinh thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Y tế Trung Quốc
Người kiểm duyệt: U Kỳ, Bệnh viện hợp tác Bắc Kinh thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Y tế Trung Quốc, Bác sĩ trưởng
Bạn có biết không? Trong cơ thể phụ nữ, có một cặp hormone “CP” (viết tắt của couple, biểu thị mối quan hệ cặp đôi) luôn yêu thương và cạnh tranh lẫn nhau, chúng vừa hợp tác vừa kiềm chế nhau, khiến nhiều chị em vừa yêu vừa ghét.
Đó chính là estrogen và progesterone.
Estrogen giống như một người chỉ huy, liên tục chỉ đạo sự phát triển của niêm mạc tử cung. Dưới sự chỉ huy của estrogen, niêm mạc tử cung giống như xây tường, ngày càng dày lên.
Trong khi đó, progesterone trái ngược lại, nó giống như một đội sửa chữa, làm đẹp và trang trí cho bức tường vừa mới xây, có trách nhiệm chuyển niêm mạc tử cung từ giai đoạn tăng sinh sang giai đoạn tiết ra, tạo ra một môi trường ấm áp sau kỳ kinh nguyệt, lặng lẽ chờ đợi sự xuất hiện của noãn. Nếu không đợi được noãn và phôi bám vào, estrogen và progesterone sẽ rút lui, niêm mạc tử cung sẽ mất đi sự hỗ trợ của hormone, dẫn đến chảy máu.
Hai loại hormone này vừa bổ sung cho nhau vừa cạnh tranh nhau, thường thì chúng ở trong trạng thái cân bằng. Nhưng một khi một trong hai hormone chiếm ưu thế, phá vỡ mối quan hệ cân bằng này, sẽ gây ra một số nguy cơ cho cơ thể.
Nếu chỉ có estrogen thì sao?
Nếu chỉ có estrogen, phụ nữ có thể mắc một bệnh phụ khoa phổ biến gọi là rối loạn chảy máu tử cung liên quan đến rụng trứng (AUB-O). Thường biểu hiện qua kinh nguyệt không đều, kéo dài thời gian hành kinh, lượng máu kinh quá nhiều hoặc ra máu âm đạo không đều, thường không có tổn thương thực thể.
Các cô gái vị thành niên dễ mắc AUB-O. Thường thì do trục hypothalamus – tuyến yên – buồng trứng ở các cô gái vị thành niên chưa phát triển thành thục, mặc dù buồng trứng có sự phát triển của nang nhưng không thể rụng trứng bình thường, dẫn đến rối loạn rụng trứng. Lúc này buồng trứng tiết ra estrogen nhưng không tiết đủ progesterone, gây ra rối loạn kinh nguyệt.
Khi mức estrogen giảm, niêm mạc tử cung của bệnh nhân AUB-O sẽ bị rụng một phần, các mạch máu trong niêm mạc co lại không hoàn toàn, và khó kích thích sự phát triển của niêm mạc, làm cho việc cầm máu càng thêm khó khăn.
Đối với những phụ nữ vị thành niên mắc AUB-O, thường áp dụng phương pháp gây rụng niêm mạc tử cung bằng progesterone. Progesterone có thể chuyển đổi niêm mạc tử cung đang phát triển dưới tác dụng của estrogen thành giai đoạn tiết ra, và có tác dụng đối kháng với estrogen. Khi ngừng sử dụng progesterone, sẽ xảy ra chảy máu do rút lui, niêm mạc tử cung có thể hoàn toàn bong ra, sau đó cũng có thể nhanh chóng phục hồi, từ đó phát huy tác dụng cầm máu.
Thông qua một khoảng thời gian điều trị bằng thuốc, khi trục sinh sản của bệnh nhân dần hoàn thiện, hai loại hormone trong cơ thể sẽ từ từ đạt được sự cân bằng, kỳ kinh nguyệt có thể trở lại bình thường.
Khi nào progesterone chiếm ưu thế?
Progesterone trong thời kỳ mang thai thúc đẩy niêm mạc tử cung từ giai đoạn tăng sinh chuyển sang giai đoạn tiết ra, đồng thời cung cấp oxy và máu cho tử cung, thúc đẩy độ dày của niêm mạc tử cung tăng lên, chuẩn bị cho sự bám vào của phôi. Bên cạnh đó, progesterone có thể thúc đẩy sự phát triển của tiểu thùy và tuyến nhũ, chuẩn bị cho việc cho con bú sau khi sinh.
Progesterone có thể tác động đối kháng estrogen một cách linh hoạt trong thời kỳ mang thai, ở giai đoạn đầu có tác dụng ngăn chặn sự phát triển của niêm mạc tử cung, ngăn chặn co bóp cơ trơn tử cung, có tác dụng bảo vệ thai. Ở giai đoạn cuối, tác dụng đối kháng giảm, nồng độ estrogen tăng lên, thuận lợi cho việc khởi động chuyển dạ, giúp bà mẹ dễ dàng hơn trong quá trình sinh nở.
Việc sử dụng progesterone để bảo vệ thai nhi, có thể thông qua tiêm bắp, uống, hoặc đưa vào âm đạo, thường sử dụng progesterone tự nhiên hoặc rất gần với progesterone tự nhiên, liều sử dụng thông thường thường ít tác dụng phụ và an toàn cho phôi.
Nếu cả estrogen và progesterone đều giảm thì sao?
Khi estrogen và progesterone ở phụ nữ cùng giảm, thường có nghĩa là chức năng buồng trứng đang dần giảm sút.
Những giai đoạn đầu sẽ xuất hiện tình trạng tiết progesterone không đủ, dần dần phát triển thành tình trạng thiếu hụt cả estrogen và progesterone, gây ra AUB-O, cho đến khi mãn kinh. Bên cạnh đó, việc giảm nồng độ estrogen cũng có thể góp phần gây ra bốn loại triệu chứng: ① bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm, các triệu chứng giãn mạch; ② khô âm đạo, đau khi quan hệ tình dục, các triệu chứng teo bộ máy sinh dục tiết niệu; ③ lo âu, trầm cảm và các rối loạn tâm lý; ④ giảm mật độ xương và loãng xương.
Một số phụ nữ có thể thắc mắc, liệu có thể giảm nhẹ hoặc làm giảm triệu chứng mãn kinh bằng cách bổ sung estrogen và progesterone thiếu hụt trong cơ thể không?
Phương pháp này thực sự khả thi, trong y học gọi là liệu pháp hormone mãn kinh. Tuy nhiên cần chú ý, không phải tất cả phụ nữ trung niên và cao tuổi đều phù hợp với liệu pháp hormone mãn kinh. Những đối tượng sau đây thường không nên áp dụng liệu pháp hormone mãn kinh.
Những bệnh nhân có khối u phụ thuộc estrogen: nếu được biết hoặc nghi ngờ có ung thư vú, không nên bổ sung estrogen, nếu không, có thể làm tình trạng bệnh trở nên nặng hơn.
Những bệnh nhân có bệnh gan thận nghiêm trọng và suy gan thận.
Những bệnh nhân có bệnh lý huyết khối tắc mạch nặng.
Một số tình trạng bất thường chưa xác định nguyên nhân.
Tin tưởng vào quảng cáo “dùng thuốc hormon, có thể giữ mãi tuổi thanh xuân” thực chất có thể hại cho phụ nữ. Trước khi sử dụng thuốc, cần đến bệnh viện chính quy để gặp bác sĩ sản khoa, nội tiết hoặc bác sĩ phòng khám mãn kinh, thực hiện các kiểm tra sức khỏe cần thiết, và sử dụng thuốc dưới sự chỉ dẫn của bác sĩ.
Nói tóm lại, so với các đối thủ cạnh tranh, estrogen và progesterone giống như một cặp bạn đồng hành tốt. Cả hai cùng nhau thúc đẩy khả năng sinh sản của phụ nữ và giúp phụ nữ mang thai thành công.
Tuy nhiên, khi cả hai dần biến mất, cũng đừng sợ hãi, dưới sự hướng dẫn của bác sĩ thông qua liệu pháp hormone mãn kinh, ăn uống hợp lý, tăng cường tập thể dục, điều chỉnh tâm lý, cũng có thể có một cuộc sống tốt đẹp.
Tài liệu tham khảo
Dương Kim Hoa. “Ảnh hưởng của liệu pháp estrogen và progesterone đối với hiệu quả điều trị rối loạn chảy máu tử cung chức năng ở tuổi vị thành niên và tiên lượng của bệnh nhân.” Chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ em Trung Quốc, 2018, 33(20): 289-291.
Tô Lệ Na. “Nghiên cứu giá trị của việc điều trị kết hợp estrogen và progesterone ở bệnh nhân có dấu hiệu sảy thai sớm.” Tạp chí y học lâm sàng điện tử, 2019, 6(59): 40-41.
