Về cơn đau
Cơn đau là cảm giác khó chịu và trải nghiệm tình cảm do tổn thương mô hoặc tổn thương mô tiềm ẩn gây ra.
Theo thời gian và tính chất của cơn đau, có thể chia thành cơn đau cấp tính và cơn đau mãn tính (kéo dài trên 3 tháng). Theo cơ chế bệnh lý sinh lý, cơn đau có thể chia thành cơn đau cảm nhận tổn thương và cơn đau thần kinh, hoặc bao gồm cả cơn đau hỗn hợp.
Ba mức độ cơn đau
Cơn đau là một cảm giác chủ quan, trong lâm sàng,
giấc ngủ ban đêm là tiêu chí quan trọng để xác định mức độ cơn đau
.
Dựa vào triệu chứng chính của bệnh nhân, có thể xác định mức độ nghiêm trọng của cơn đau qua các biểu hiện như sau để tránh tốt hơn việc thiếu hoặc quá liều thuốc: nhẹ: dù có đau nhưng có thể chịu đựng, vẫn có thể sống bình thường, giấc ngủ không bị ảnh hưởng.
Trung bình: cơn đau rõ ràng, không thể chịu đựng, ngủ nông, dễ tỉnh dậy vì đau, yêu cầu dùng thuốc giảm đau.
Nặng: cơn đau dữ dội, không thể chịu đựng, giấc ngủ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, có thể kèm theo rối loạn chức năng thần kinh tự động hoặc tư thế bắt buộc.
Trong lâm sàng, điều trị bằng thuốc là một trong những biện pháp chính để giảm đau. Tuy nhiên, có rất nhiều loại thuốc giảm đau, làm thế nào để sử dụng thuốc giảm đau một cách chính xác và hợp lý?
Các loại thuốc giảm đau và cách lựa chọn
Các loại thuốc giảm đau chủ yếu bao gồm
thuốc chống viêm không steroid, thuốc giảm đau trung ương, thuốc giảm đau gây mê, thuốc giãn cơ trơn
.
1. Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)
NSAIDs có tác dụng hạ sốt, giảm đau, chống viêm, được sử dụng rộng rãi trong các bệnh lý viêm khớp, bệnh viêm, cơn đau, và các bệnh lý mô mềm.
Các loại thuốc thường dùng: Aspirin, Ibuprofen thường được sử dụng cho đau đầu và sốt. Diclofenac thường được sử dụng cho viêm màng xương, viêm khớp, gout và các loại viêm khác. Ức chế COX-2 thường được sử dụng cho viêm khớp thoái hóa, viêm khớp, và cơn đau cấp tính. Celecoxib thường được sử dụng cho viêm màng xương, viêm khớp, gout và các loại viêm khác.
Những đối tượng không phù hợp với NSAIDs: (1) Cấm dùng cho những người có loét dạ dày-ruột hoạt động hoặc mới đây đã xuất huyết đường tiêu hóa, cấm dùng trong phẫu thuật bắc cầu mạch vành; (2) Những người dị ứng với aspirin hoặc các NSAIDs khác, hoặc có tiền sử dị ứng do lý do khác như hen suyễn, co thắt phế quản, viêm mũi, phù mạch, mày đay nên sử dụng thận trọng. (3) Đối với người suy thận, cần thận trọng với Ibuprofen, Ketoprofen và các loại thuốc axit propionic khác. (4) Đối với người cao huyết áp và suy tim sung huyết, NSAIDs dễ gây giữ nước và natri, cản trở tác dụng lợi tiểu sẽ làm bệnh nặng thêm, vì vậy cần sử dụng thận trọng. (5) Cần thận trọng với người suy gan và giảm bạch cầu. (6) Trong thời kỳ mang thai và cho con bú, thường nên tránh sử dụng, nếu cần phải sử dụng nên cân nhắc lợi hại (liều thấp, ít lần). (7) Đối với người già, đang sử dụng thuốc kháng đông và thuốc hạ đường huyết, cần chú ý đến tương tác thuốc. (8) Những người có dị ứng với thuốc sulfonamide không nên dùng Celecoxib, Paracetamol, Nimesulide và các NSAIDs khác có cấu trúc sulfonamide.
2. Thuốc giảm đau trung ương
Thuốc giảm đau trung ương chủ yếu được sử dụng cho các cơn đau cấp tính ở mức độ vừa phải và cơn đau sau phẫu thuật. Tramadol là đại diện, là thuốc giảm đau tổng hợp có tác dụng trung ương, thuộc loại thuốc kiểm soát.
3. Thuốc giảm đau gây mê
Các thuốc giảm đau gây mê như Morphine (viên nén phát hành ngay/ viên nén giải phóng chậm), và các thuốc opioid khác là đại diện. Loại thuốc này được quản lý nghiêm ngặt bởi nhà nước, không được sử dụng bừa bãi.
4. Thuốc giãn cơ trơn
Như Atropine, Tinctura Belladonna, Scopolamine, Probanthine, v.v. Những loại thuốc này giải phóng co thắt cơ trơn, từ đó giảm đau do co thắt cơ trơn gây ra. Thường được sử dụng cho cơn đau co thắt đường tiêu hóa, đau quặn thận, đau quặn mật.
Xác định nguyên nhân trước khi dùng thuốc
Khi có cơn đau, nên xác định nguyên nhân trước khi dùng thuốc để tránh việc dùng thuốc giảm đau che lấp bệnh tình, gây chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị. Các loại thuốc giảm đau nên lựa chọn như thế nào cho các nhóm cơn đau khác nhau?
1. Đau thần kinh sau zona (PHN)
Đau thần kinh sau zona đề cập đến cơn đau kéo dài trên một tháng sau khi tổn thương da do zona đã lành, là một loại cơn đau thần kinh thường gặp, xảy ra chủ yếu liên quan đến tổn thương tế bào thần kinh do virus Varicella-Zoster gây ra. Tính chất cơn đau của đau thần kinh sau zona đa dạng, có thể như đau bỏng, đau điện, đau cắt, đau kim châm, hoặc đau rách, có thể là một cơn đau chủ đạo hoặc nhiều kiểu đau tồn tại đồng thời, một số bệnh nhân còn có thể biểu hiện triệu chứng về tâm lý như lo âu, trầm cảm, mất tập trung.
Các thuốc giảm đau thường dùng: thuốc chống động kinh (như Gabapentin, Pregabalin), thuốc chống trầm cảm, thuốc opioid.
2. Đau nửa đầu
Các thuốc giảm đau thường dùng: NSAIDs, thuốc opioid, corticosteroid, thuốc bảo vệ sụn, thuốc gây mê, thuốc hạ canxi, thuốc hỗ trợ ( thuốc chống trầm cảm, thuốc ngoài da).
3. Đau dây thần kinh tam thoa
Đau dây thần kinh tam thoa là cơn đau dữ dội, ngắn và tự phát, tập trung ở khu vực phân bố của dây thần kinh tam thoa, chủ yếu là cơn đau giống như điện, kéo dài từ vài giây đến vài phút. Bệnh nhân có các điểm đau đặc hiệu trên mặt, còn gọi là “điểm kích hoạt”, thường nằm ở môi trên, hai bên lỗ mũi, góc miệng, má và thường xảy ra khi ăn uống, nói chuyện, đánh răng, rửa mặt. Dựa vào nguyên nhân gây bệnh, có thể chia thành đau dây thần kinh tam thoa nguyên phát và đau dây thần kinh tam thoa thứ phát. Trong lâm sàng, đau dây thần kinh tam thoa nguyên phát thường gặp hơn.
Các thuốc giảm đau thông dụng:
(1) Carbamazepine: là thuốc đầu tay điều trị đau dây thần kinh tam thoa, cũng được sử dụng như thuốc phòng ngừa lâu dài sau khi cơn đau đã giảm. (2) Oxcarbazepine: so với Carbamazepine, Oxcarbazepine là lựa chọn thứ hai, điều này có thể liên quan đến hiệu quả tốt hơn của Carbamazepine nhưng tỉ lệ xảy ra phản ứng phụ của Oxcarbazepine thấp hơn.
4. Cơn gout cấp tính
Cơn gout cấp tính đề cập đến rối loạn chuyển hóa purin trong cơ thể, mức acid uric trong máu tăng cao, tinh thể urat lắng đọng trong khớp, gây ra phản ứng viêm đỏ, sưng, nóng và đau khớp đột ngột.
Các thuốc giảm đau thường dùng:
(1) Colchicine có thể điều trị cơn viêm khớp gout cấp tính và ngăn ngừa tái phát cơn viêm khớp gout. (2) NSAIDs: chẳng hạn như Celecoxib, viên nén diclofenac giải phóng chậm, v.v. (3) Nếu Colchicine và NSAIDs không có hiệu quả tốt trong việc giảm cơn gout cấp tính, có thể lựa chọn thuốc corticosteroid dùng ngắn hạn như viên nén prednisolone acetate.
Nguyên tắc sử dụng thuốc giảm đau đúng cách
Cung cấp thuốc đúng giờ
Khi có cơn đau, ưu tiên sử dụng thuốc uống. Dựa vào mức độ cơn đau, quy luật và thời gian hiệu quả của thuốc giảm đau đầu tiên, cung cấp thuốc giảm đau đúng giờ để duy trì nồng độ thuốc trong máu.
Sử dụng thuốc theo bậc
Dựa vào mức độ cơn đau và loại cơn đau, chọn lựa thuốc giảm đau phù hợp với mức độ mạnh khác nhau. Đối với cơn đau nhẹ, ưu tiên sử dụng NSAIDs như Diclofenac hoặc Ibuprofen; nếu có cơn đau vừa, nên chọn thuốc opioid mạnh liều thấp hoặc thuốc opioid yếu, cần thiết sử dụng phối hợp với Paracetamol; nếu có cơn đau nặng, nên chọn thuốc opioid mạnh, phối hợp với NSAIDs hoặc thuốc giảm đau hỗ trợ khác.
Sử dụng thuốc kết hợp
Đối với cơn đau vừa và nặng, tốt nhất sử dụng hơn hai loại thuốc giảm đau, điều này giúp giảm liều lượng và nguy cơ biến chứng, tăng hiệu quả giảm đau.
Sử dụng thuốc luân phiên
Sử dụng cùng một loại thuốc giảm đau trong thời gian dài sẽ gây ra hiện tượng kháng thuốc, không nên phụ thuộc vào việc tăng liều để đạt được hiệu quả giảm đau.
Liều lượng thuốc
Dựa vào nhu cầu thực tế, trong khi đảm bảo an toàn, liều lượng thuốc được bắt đầu từ nhỏ đến lớn cho đến khi bệnh nhân hết đau.
Các loại thuốc giảm đau khác nhau đều có những phản ứng phụ nhất định, cần theo dõi sự thay đổi của bệnh nhân sau khi dùng thuốc, xử lý kịp thời các phản ứng phụ của các loại thuốc khác nhau, quan sát và đánh giá hiệu quả của thuốc, kịp thời điều chỉnh liều lượng thuốc.
Tài liệu tham khảo:
[1] Trương Bảo Văn. Không phải nơi nào cũng có thể dùng Ibuprofen để giảm đau. [J]. Chúc bạn sức khỏe, 2022(06):35-36.
[2] Ngân Diễm, Lưu Huệ. Những nhận thức sai lầm về cơn đau. [J]. Chăm sóc sức khỏe tỉnh Giang Tô, 2022(04):23.