Trong các cuộc thi marathon, một số vận động viên có thể xuất hiện những tư thế đi bộ kỳ lạ, chẳng hạn như tay và chân thẳng đuột, giống như đang đá kiểu quân sự. Có những người có thể đột nhiên ngã xuống, chỉ có thể bò bằng đầu gối, giống như đã mất kiểm soát cơ thể. Vậy, điều gì đã xảy ra với những vận động viên này?
Tại cuộc thi marathon London 2024, một vận động viên hóa trang thành siêu Mario đã gặp phải tình trạng “đụng tường”.
Trong tiếng Anh, có một cụm từ gọi là “hitting the wall” (đụng tường), miêu tả trạng thái khi người chạy đạt phải ngưỡng kiệt sức. Đã có người chia sẻ trên diễn đàn về trải nghiệm “đụng tường” của mình, rằng trong cả hai lần chạy marathon, họ đã gặp “nút thắt”, cảm giác chân nặng trĩu và buộc phải giảm tốc độ. Có một quá trình biến đổi rõ ràng: trong một giây cảm thấy ổn, nhưng giây sau đã cảm thấy chân gần như không còn sức lực.
Cạn kiệt glycogen, cơ thể “hết nhiên liệu”
Ngoài marathon, trạng thái tương tự cũng xuất hiện trong các môn thể thao sức bền như đạp xe đường dài. Đây là trạng thái năng lượng đột ngột cạn kiệt. Cơ bắp cần adenosine triphosphate (ATP) để cung cấp năng lượng cho sự co bóp và giãn nở. Trong các hoạt động thể lực cường độ cao và tất cả các bài tập không có ôxy, năng lượng của cơ bắp chủ yếu dựa vào sự phân giải glycogen.
Cơ thể con người có ba nguồn dự trữ năng lượng chính: phosphocreatine, cung cấp năng lượng trong thời gian cực ngắn; glycogen, cung cấp năng lượng trong thời gian ngắn; và triglycerides trong mô mỡ, cung cấp năng lượng dài hạn. Trong những trường hợp hiếm hoi, protein có thể được phân giải thành amino axit, nhưng điều này thường xảy ra trong các tình huống hoạt động mạnh hay đói, vì quá trình này có thể cung cấp ATP nhanh hơn so với sự trao đổi chất axit béo, nhưng kèm theo đó là nguy cơ tiêu tốn mô cơ.
Trong các buổi tập cường độ trung bình đến cao, glycogen được phân giải thành glucose, từ đó sản xuất ATP, cung cấp năng lượng cho sự co bóp của cơ bắp.
Trong cơ thể, glycogen chủ yếu được sản xuất và tích trữ trong gan và tế bào cơ vân. Hiệu suất tạo glucose từ glycogen trong cơ vân cao hơn so với việc cơ bắp lấy glucose từ máu, vì vậy trong các bài tập cường độ cao, cơ bắp chủ yếu dựa vào glycogen để cung cấp năng lượng. Cường độ tập luyện càng cao, ATP được tạo ra từ glycogen càng nhiều.
Lấy năng lượng từ glycogen không chỉ cung cấp đủ ATP kịp thời mà còn duy trì sự ổn định của glucose trong máu, ngăn ngừa hạ đường huyết. Nếu cơ bắp lấy glucose từ máu, nó sẽ vượt xa khả năng gan thải glucose vào máu.
Một người có trọng lượng khoảng 70 kg có khoảng 400 gram glycogen trong cơ bắp, 100 gram glycogen trong gan, và khoảng 4 gram glucose trong máu đang tuần hoàn. Trong trường hợp không có nguồn tiếp tế, người bình thường sẽ cạn kiệt glycogen sau khoảng 2-3 giờ chạy. Chạy nhanh hơn sẽ tiêu thụ glycogen nhanh hơn, và đây là lý do tại sao các vận động viên marathon dễ dàng “đụng tường” khi chạy đến 30 km.
Não bộ: Tiến lên!
Cơ thể: Không thể tiếp tục!
Sau khi “đụng tường”, cơ thể chúng ta sẽ cảm thấy như thế nào? Giáo sư Laura Richardson từ Đại học Michigan cho biết: “Cơ thể bạn sẽ cảm thấy kiệt sức cực độ, cơ bắp co thắt, nhịp tim và nhịp thở sẽ tăng lên.”
Một vận động viên ở Anh đã miêu tả trải nghiệm của mình khi “đụng tường”: “Não bộ bạn nói phải tiến lên, nhưng cơ thể thì đáp lại ‘không’. Chân của bạn dường như biến thành thạch, cảm giác như đang say rượu nặng.”
Có một bức tường vô hình ở phía trước, dù rất muốn tiến lên, nhưng cơ thể lại không có khả năng.
Sau khi “đụng tường”, chỉ cần giảm tốc độ là có thể phục hồi từ từ, nếu cần có thể chuyển từ chạy sang đi bộ, và một số người có thể cần phải dừng lại để nghỉ ngơi. Khi glycogen cạn kiệt, cơ thể cần sử dụng chất béo làm nhiên liệu. Lúc này chúng ta phải giảm tốc độ, vì cung cấp năng lượng từ chất béo là một quá trình chậm và phức tạp, chỉ có thể duy trì vận động với cường độ thấp.
Trong quá trình này, triglycerides sẽ giải phóng axit béo và glycerol. Axit béo cần khoảng 10 phút để sản xuất ATP đầy đủ, là nguồn năng lượng chính khi ở trạng thái nghỉ hoặc tập ở cường độ thấp đến trung bình. Dù chậm, nhưng năng lượng được giải phóng từ axit béo cao hơn nhiều so với carbohydrates.
Sau khi “đụng tường”, có thể uống một ít nước uống thể thao để bổ sung điện giải và carbohydrate. Các điện giải như natri, kali, canxi trong nước uống thể thao đóng vai trò quan trọng trong sự co thắt của cơ bắp và truyền dẫn thần kinh, trong khi carbohydrates như đường cung cấp năng lượng cho cơ thể. Lưu ý không uống quá nhiều, vì sẽ gây áp lực cho dạ dày.
Dưới sự điều khiển của tín hiệu thần kinh, cơ bắp thực hiện sự co và giãn.
Tuy nhiên, trong trường hợp nghiêm trọng, “đụng tường” có thể ảnh hưởng đến khả năng tư duy của con người, vì vậy đôi khi vận động viên có thể trông như mất phương hướng, di chuyển lung tung và nói năng không rõ ràng. Lúc này cần ngay lập tức tìm sự giúp đỡ từ đội ngũ y tế ở đường đua.
Có nghiên cứu cho thấy, ngay cả khi bổ sung carbohydrate, cũng cần ít nhất 24 giờ để glycogen trở lại mức tối ưu. Vì vậy, sau khi “đụng tường”, việc hoàn thành cuộc đua đã là thành công lớn.
Làm cách nào để tránh “đụng tường”?
So với những vận động viên marathon thông thường, các vận động viên chuyên nghiệp không dễ “đụng tường” hơn, một phần là do họ đã trải qua quá trình đào tạo khoa học, có chức năng tim phổi mạnh mẽ và sức bền tốt hơn.
Mặt khác, vì họ có kinh nghiệm phong phú hơn, biết cách điều chỉnh tốc độ theo tình trạng cơ thể và khi nào thì cần bổ sung năng lượng. Trong các cuộc thi chạy đường dài, hầu hết mọi người cần bổ sung thực phẩm và đồ uống giữa đường, chẳng hạn như ăn thanh năng lượng hoặc gel năng lượng mỗi 30 phút, hoặc có thể ăn một ít chuối. Cũng cần để ý bổ sung nước khi chạy và nhớ không chạy quá nhanh khi bắt đầu để tránh tiêu tốn glycogen quá nhanh.
Ngoài việc bổ sung năng lượng kịp thời trong các cuộc thi marathon, chế độ ăn uống trước cuộc thi cũng rất quan trọng. Chẳng hạn, tăng cường carbohydrate trong những ngày trước cuộc thi, và ăn một bữa tối giàu carbohydrate vào buổi tối trước cuộc thi sẽ giúp cơ thể tích trữ glycogen.
Đối với các vận động viên marathon, cảm giác “đụng tường” về tâm lý cũng là một rào cản lớn. Khi cảm thấy khó khăn để tiếp tục, có thể tập trung vào đám đông xung quanh, phong cảnh bên đường, hoặc nghe nhạc để tự cổ vũ bản thân.
Nếu cảm thấy rất khó chịu, có lẽ bỏ cuộc sẽ là lựa chọn tốt nhất. Có nhiều trường hợp bị thương, bất tỉnh, thậm chí ảnh hưởng đến não bộ khi chạy marathon, vì vậy vận động viên cần phải học cách bảo vệ bản thân.
Dù sao, không có việc gì trên đời là không thể giải quyết, chỉ cần bạn sẵn sàng từ bỏ.
Tài liệu tham khảo
[1] Tài liệu
[2] Tài liệu
[3] Tài liệu
[4] Tài liệu
[5] Tài liệu
[6] Tài liệu
[7] Tài liệu
[8] Tài liệu
[9] Tài liệu
[10] Tài liệu
Nhà biên soạn nội dung
Nguồn: Mang khoa học về nhà
Biên tập viên: Giáo sư Ma Dũng, Đại học Thể thao Vũ Hán
Biên tập: Chung Yến Bình
Hiệu chỉnh: Xu Lai, Linh Linh