Trong phòng cấp cứu, ông Lý, 34 tuổi, ôm ngực, mồ hôi nhỏ giọt trên trán. Ông chưa bao giờ nghĩ rằng ở độ tuổi này, mình sẽ được chẩn đoán mắc chứng hình thành mảng bám trong mạch máu và sẽ cần phải dùng thuốc suốt đời. Khi bác sĩ hỏi về bệnh sử, ông thừa nhận rằng mỗi ngày ông gọi đồ ăn ít nhất 2 lần, món khoái khẩu là cá nướng cay với trà sữa, và khi công việc bận rộn, ông thậm chí không có thời gian để uống nước, chưa nói đến việc tập thể dục. Điều này giống như một chiếc gương phản chiếu những khó khăn chung của người dân đô thị hiện đại: đồ ăn nhanh tiện lợi, làm việc ngồi lâu, và thói quen sinh hoạt không đều đặn đang từ từ xâm lấn sức khỏe mạch máu của con người.
Đồ ăn nhanh là chất độc mãn tính cho mạch máu
Sự phát triển của đồ ăn nhanh đã thay đổi hoàn toàn cách ăn uống của người hiện đại, nhưng chi phí sức khỏe đi kèm thường bị bỏ qua. Việc đặt hàng đồ ăn 2 lần một ngày đi kèm với một “bộ ba” cao: cao dầu, cao muối và cao đường. Cá nướng cay ngâm trong dầu đỏ, trà sữa có hàm lượng đường vượt quá nhu cầu của cơ thể, những thực phẩm này không chỉ kích thích vị giác mà còn âm thầm thay đổi thành phần máu. Sự hấp thụ quá mức kéo dài của chất béo và đường có thể dẫn đến sự tích tụ của cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp (thường gọi là “cholesterol xấu”) trong máu, giống như cát dần dần làm nghẹt lối đi của sông.
Nguy hiểm hơn, phần lớn mọi người không hề cảnh giác về độ an toàn của các hộp đựng đồ ăn nhanh. Nghiên cứu cho thấy, hộp ăn nhựa PP chứa nước nóng ở nhiệt độ 70℃ có mức độ phát thải bisphenol A vượt quá tiêu chuẩn quốc gia 4,2 lần. Những chất hóa học này, sau khi kết hợp với chất béo trong thực phẩm, sẽ xuyên qua hàng rào ruột vào máu, như giấy nhám mài mòn lóp tế bào nội mô của mạch máu, gây ra phản ứng viêm mãn tính.
Tế bào nội mô mạch máu là “nhà bảo vệ” sức khỏe mạch máu, một khi bị tổn thương, cholesterol sẽ tích tụ tại vị trí bị tổn thương, tạo thành các mảng bám xơ vữa động mạch. Dữ liệu từ Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Bắc Kinh cho thấy, những người tiếp xúc lâu dài với các chất độc hại trong hộp đựng nhựa có tỷ lệ mảng bám động mạch cổ cao gấp 1,8 lần so với người bình thường. Những mảng bám này như “bom hẹn giờ” trong mạch máu, ban đầu chỉ có thể biểu hiện bằng chóng mặt, tức ngực, nhưng với sự gia tăng mức độ hẹp của mạch, bất cứ lúc nào cũng có thể bị vỡ và dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc nhồi máu não.
Một cuộc sụp đổ mạch máu kéo dài 10 năm
Bệnh lý mạch máu thường bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt. Nếu trong 10 năm liên tiếp, đồ ăn nhanh với vị mặn được coi là “vị thuốc hồi sinh”, sức khỏe mạch máu sẽ dần “sụp đổ” trong vòng luẩn quẩn “tổn thương – phục hồi – tái tổn thương”. Bisphenol A và các hạt vi nhựa được giải phóng ở nhiệt độ cao đi vào máu, kích hoạt hệ thống miễn dịch giải phóng các yếu tố viêm. Những yếu tố này thu hút lượng lớn tế bào đơn nhân bám vào thành mạch, dần dần chuyển thành tế bào lớn tiêu diệt cholesterol “xấu” đã oxy hóa, cuối cùng hình thành các tế bào bọt tích tụ thành mảng bám. Lúc này, thành mạch không còn nhẵn mịn nữa mà trở nên thô ráp, cứng và mất dần độ đàn hồi.
Ngoài ra, sự hình thành mảng bám có tính ẩn chứa. Khi mạch không hẹp hơn 70%, cơ thể thường không có triệu chứng rõ ràng, nhưng bệnh tật chưa bao giờ dừng lại. Khi nhiều vị trí trong động mạch vành xuất hiện các sọc lipid, đó là dấu hiệu sớm của xơ vữa động mạch. Cần chú ý hơn, đặc điểm của mảng bám trong mạch máu của người trẻ tuổi khác với người già: do quá trình bệnh ngắn hơn, lòng mạch chứa các lõi lipid lớn và vỏ sợi mỏng, dễ bị vỡ hơn.
Bốn hàng rào phục hồi sức khỏe mạch máu
Tế bào nội mô trong mạch máu có khả năng phục hồi mạnh mẽ, nghiên cứu chứng minh rằng việc thay đổi lối sống trong 8 tuần có thể nâng cao chức năng giãn mạch lên 30%.
Hàng rào đầu tiên
là phá vỡ “chuỗi phụ thuộc vào đồ ăn nhanh”: kiểm soát tần suất đặt hàng dưới 3 lần mỗi tuần, ưu tiên chọn những món ăn ít dầu ăn và hấp. Sử dụng hộp cơm bằng thủy tinh thay cho bao bì nhựa. Đối với đồ ăn nhanh không thể tránh khỏi, có thể áp dụng “ba bước loại bỏ dầu” – gạt bỏ dầu nổi, rửa bằng nước nóng, kết hợp với rau phong phú chất xơ.
Hàng rào thứ hai
là chống lại sự tấn công của hóa chất. Khi mua đồ ăn nhanh, hãy tích cực chọn “nhà hàng không nhựa”, yêu cầu thương gia sử dụng bao bì giấy hoặc có thể phân hủy. Nếu nhận được thức ăn nóng trong hộp nhựa, nên kịp thời chuyển thức ăn sang đồ dùng gốm. Trong cuộc sống hàng ngày, ăn nhiều cá biển chứa Omega-3 và hạt lanh, các chất này có thể tăng cường độ ổn định của màng tế bào, giảm thiểu khả năng vi nhựa xâm nhập vào ruột.
Hàng rào thứ ba
là thể dục, đây là “người dọn dẹp mạch máu” với chi phí thấp nhất. 30 phút đi bộ nhanh hoặc bơi mỗi ngày có thể nâng cao mức cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao, thúc đẩy vận chuyển cholesterol trong mảng bám ngược lại. Đối với những người làm việc văn phòng như lập trình viên, có thể thiết lập thông báo đứng dậy mỗi giờ 5 phút, thậm chí với những bài tập đơn giản như bơm chân (gót chân nhấc lên) cũng có thể cải thiện tuần hoàn máu ở chân.
Hàng rào thứ tư
là thực hiện kiểm tra sức khỏe mạch máu định kỳ. Những người trên 30 tuổi nên kiểm tra siêu âm động mạch cổ và bốn chỉ số lipid máu mỗi năm, chú ý đến chỉ số “cholesterol không lipoprotein tỷ trọng cao” (tổng cholesterol trừ cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao). Nếu phát hiện sự dày lên của nội mạc hoặc sự hình thành mảng bám, có thể dùng các biện pháp can thiệp như kiểm soát huyết áp, kiểm soát lượng đường trong máu, cai thuốc lá và giảm rượu bia để giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch từ 40% đến 60%.
Cuộc chiến bảo vệ sức khỏe này không có chiến thuật phức tạp, cốt lõi là tái thiết mối liên kết nguyên thủy giữa con người và thực phẩm. Dành hai giờ vào cuối tuần để chuẩn bị cơm ngũ cốc và rau xào, mang theo hộp cơm giữ nhiệt đến công ty; để một cặp tạ bên cạnh chỗ làm, tận dụng thời gian rảnh để tập luyện sức kháng; đổi trà sữa thành trà táo đỏ và kỳ tử tự làm… Những thay đổi nhỏ này tích lũy lại sẽ trở thành giáp bảo vệ vững chắc nhất cho mạch máu. Cuối cùng, lối sống hiệu quả mà chúng ta theo đuổi không nên phải trả giá bằng việc tiêu tốn sức khỏe quá sớm.