Để đảm bảo hiệu quả tuyên truyền kiến thức sức khỏe của Giải đấu kiến thức sức khỏe cho người cao tuổi lần thứ ba, ban tổ chức đã thu thập các bài viết khoa học về sức khỏe phù hợp cho người cao tuổi từ các bệnh viện, và chúng tôi sẽ lần lượt chia sẻ qua chuyên mục “Giảng đường sức khỏe”. Hôm nay, bác sĩ Zhang Qi, trưởng khoa trị liệu vận động tại Bệnh viện Bắc Bác, Trung tâm Nghiên cứu Phục hồi Chức năng Trung Quốc, sẽ mang đến cho chúng ta chủ đề “Vài điều cần biết về vật lý trị liệu bệnh viêm khớp dạng thấp”, chào đón các bạn cao tuổi cùng học hỏi.
Không biết có ai bên cạnh bạn giống như “nhà dự báo thời tiết” không? Dù là mùa mưa nặng hạt hay thời tiết lạnh đột ngột, “dự báo” của họ thậm chí còn chính xác hơn dự báo thời tiết. Điều này không phải là siêu năng lực, mà rất có thể họ đã mắc bệnh viêm khớp dạng thấp.
Bệnh viêm khớp dạng thấp chủ yếu là một bệnh lập tức gây đau nhức và sưng tại khớp, ảnh hưởng toàn thân, thường có phân bố đối xứng bên trái và bên phải, biểu hiện gia tăng và giảm sút. Khi tiến triển nặng, bệnh có thể dẫn đến biến dạng khớp và chức năng bị ảnh hưởng, cuối cùng hình thành bệnh mãn tính toàn thân, là một dạng bệnh lý liên kết toàn thân. Bệnh thường gặp ở phụ nữ từ 35-45 tuổi, có tiến triển chậm, thường tái phát cấp tính. Nó chủ yếu có hai nhóm nguyên nhân: một nhóm là do hệ thống miễn dịch tự thân phản ứng lại với một số yếu tố môi trường gây ra sự phát triển màng hoạt dịch, tế bào viêm và thoái hóa sụn; nhóm thứ hai là do nhiễm khuẩn gây ra bởi vi khuẩn Streptococcus nhóm A.
Bệnh viêm khớp dạng thấp có nhiều triệu chứng khác nhau. Trong giai đoạn đầu của bệnh, có thể xuất hiện sốt nhẹ toàn thân, mệt mỏi, giảm cân và thiếu máu. Triệu chứng điển hình là đau và sưng ở nhiều khớp, các khớp bị ảnh hưởng lần lượt bao gồm tay, cổ tay, đầu gối, khuỷu tay, bàn chân, vai và hông; hầu hết bệnh nhân nhận ra mình có thể mắc bệnh này khi cảm thấy sưng và đau nhẹ ở các khớp này. Một triệu chứng khác điển hình là cứng khớp, triệu chứng này rõ ràng hơn khi thức dậy vào buổi sáng, do đó còn được gọi là “cứng khớp buổi sáng”. Ngoài ra, còn có thể xuất hiện biến dạng khớp, nốt dưới da, teo cơ, viêm gân, viêm bao gân và các triệu chứng khác.
Làm thế nào để xác định có mắc bệnh viêm khớp dạng thấp hay không? Theo tiêu chuẩn chẩn đoán của Hiệp hội Thấp khớp Hoa Kỳ, để chẩn đoán bệnh viêm khớp dạng thấp, cần đáp ứng từ 4 trong 6 tiêu chí sau: ① Cứng khớp trên 1 giờ, kéo dài 6 tuần; ② Ít nhất 3 khớp bị sưng hoặc có dịch, kéo dài 6 tuần; ③ Ít nhất 1 trong các khớp cổ tay, khớp ngón tay hoặc khớp giữa ngón tay bị sưng, kéo dài 6 tuần; ④ Sưng khớp đối xứng ở hai bên cơ thể; ⑤ Kết quả xét nghiệm máu dương tính với yếu tố rhê-umat; ⑥ Chụp X-quang phát hiện dấu hiệu xâm lấn xương hoặc loãng xương.
Hiện nay, chất lượng cuộc sống của người dân ngày càng được nâng cao, yêu cầu về chất lượng cuộc sống cũng ngày càng cao. Trước đây, khi phát hiện mắc bệnh viêm khớp dạng thấp, hầu hết chỉ lựa chọn dùng thuốc để giảm đau; nhưng với việc ý thức về phục hồi tại Trung Quốc ngày càng được nâng cao, ngày càng nhiều bệnh nhân viêm khớp dạng thấp còn lựa chọn vật lý trị liệu bên cạnh điều trị thuốc để cải thiện chức năng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Vậy vật lý trị liệu là gì? Vật lý trị liệu có thể giúp bệnh nhân viêm khớp dạng thấp giải quyết những vấn đề nào?
Vật lý trị liệu (Physical Therapy hoặc Physiotherapy, PT) là một lĩnh vực chuyên môn tích hợp phòng ngừa, điều trị và cải thiện chức năng do bệnh tật và thương tích gây ra, nhằm tối đa hóa chức năng của bệnh nhân và nâng cao chất lượng cuộc sống. Chuyên viên vật lý trị liệu, là người thực hiện vật lý trị liệu, chủ yếu tập trung vào việc xử lý cơn đau, tăng cường sức mạnh cơ bắp, tăng cường sự vận động của khớp, cải thiện chức năng tim phổi, nâng cao khả năng hoạt động và tham gia. Đối với bệnh viêm khớp dạng thấp, vật lý trị liệu có thể giúp kiểm soát cơn đau, mở rộng phạm vi vận động của khớp bị hạn chế, giảm phù nề khớp, cải thiện sức mạnh cơ bắp và tăng cường chất lượng cuộc sống hàng ngày.
Trong giai đoạn cấp tính, mục tiêu chính của vật lý trị liệu là giúp bệnh nhân giảm đau, chỉnh sửa biến dạng khớp và phục hồi sức lực. Chuyên viên vật lý trị liệu sẽ đề nghị bệnh nhân ở giai đoạn này đảm bảo nghỉ ngơi trên giường đầy đủ; khi triệu chứng giảm, có thể thực hiện các bài tập trên giường. Các bài tập này đơn giản và dễ hiểu, nhằm không gây đau và hạn chế vận động khớp, chẳng hạn như nâng tay từ bên cơ thể lên đỉnh đầu, nắm tay lại rồi thả ra, gập chân rồi duỗi thẳng. Chuyên viên vật lý trị liệu cũng sẽ giúp bệnh nhân lựa chọn các dụng cụ nẹp cá nhân để cố định các khớp bị biến dạng nhưng cần lưu ý không nên sử dụng quá 3 tuần để tránh làm cho khớp bị cứng hơn.
Khi tình trạng bệnh ổn định, mục tiêu của vật lý trị liệu sẽ chuyển sang tăng cường sức mạnh cơ bắp, duy trì phạm vi vận động giữa các khớp bình thường và cải thiện chức năng vận động. Trong giai đoạn này, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ lập kế hoạch tập luyện khác nhau tùy theo tình trạng của bệnh nhân. Đối với những người yếu cơ, sẽ lựa chọn bài tập tăng cường sức mạnh giúp bệnh nhân cải thiện sức mạnh cơ bắp, như yêu cầu bệnh nhân giữ cánh tay gập lại, tạo một góc 90 độ giữa cánh tay và bàn tay, giữ nguyên cánh tay và co cơ trong 6 giây rồi thư giãn, lặp lại 10 lần. Nếu phạm vi khớp bị hạn chế, sẽ hướng tới các bài tập kéo dãn để mở rộng phạm vi khớp, như yêu cầu bệnh nhân bị hạn chế khớp vai ngồi trên ghế, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ giúp bệnh nhân thực hiện các động tác xoay vai và gập duỗi, sau đó để bệnh nhân tự thực hiện những động tác đó mà không gây đau. Trong sinh hoạt hàng ngày, bệnh nhân viêm khớp dạng thấp có thể tham gia vào các bài tập aerobic như đi bộ, chạy nhẹ, đạp xe và bơi lội nhằm tăng cường chức năng vận động, bên cạnh đó, chế độ ăn uống hợp lý, giảm áp lực không cần thiết và chú ý giữ ấm cho các khớp bị bệnh cũng rất quan trọng.
Tiểu sử tác giả
Zhang Qi, tốt nghiệp chuyên ngành vật lý trị liệu tại Trường Đại học Bách khoa Hồng Kông, đã nhận bằng cử nhân và thạc sĩ. Hiện ông giữ chức vụ Trưởng khoa điều trị, giáo sư, hướng dẫn sinh viên sau đại học. Ông là Trưởng khoa trị liệu vận động tại Bệnh viện Bắc Bác, Trung tâm Nghiên cứu Phục hồi Chức năng Trung Quốc, Phó Giám đốc văn phòng Trung tâm Nghiên cứu Phục hồi Trẻ tự kỷ Quốc gia và Trưởng bộ môn PT thuộc Học viện Y học Phục hồi, Đại học Y khoa Bắc Kinh. Ông là Ủy viên Hội đồng Quản trị Hội Y học Phục hồi Bắc Kinh, Phó Chủ tịch Ủy ban chuyên môn điều trị vật lý cho trẻ em của Hội Y học Phục hồi Trung Quốc; Phó Chủ tịch Liên minh các trường đại học chuyên ngành vật lý trị liệu của Hội Y học Phục hồi Trung Quốc; Ủy viên Ủy ban Tư vấn Giúp đỡ phục hồi trẻ khuyết tật; Ủy viên của Ủy ban Công việc Hệ thống của Khoa Y học Phục hồi, Đại học Y khoa Bắc Kinh; Trưởng nhóm phụ trách Khối trẻ khuyết tật của Ủy ban Giáo dục Y tế Trung Quốc; Phó Trưởng nhóm điều trị của Ủy ban Chuyên môn về điều trị phục hồi trẻ bại não của Hiệp hội Phục hồi Người khuyết tật Trung Quốc. Ông cũng là chuyên gia đánh giá cho tạp chí “Lý thuyết và Thực hành Phục hồi Trung Quốc” và “Tạp chí Khoa học Vật lý trị liệu”.